Kinh Nghiệm Hướng dẫn Trong trận đánh Quang Trung dụng binh ra làm sao 2022
Bùi Trung Minh Trí đang tìm kiếm từ khóa Trong trận đánh Quang Trung dụng binh ra làm sao được Cập Nhật vào lúc : 2022-03-31 03:19:10 . Với phương châm chia sẻ Kinh Nghiệm Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết Mới Nhất. Nếu sau khi tham khảo nội dung bài viết vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha.
Giải rõ ràng:
Nội dung chính- Mục lục
Bối cảnhSửa đổiMâu thuẫn giữa vua Lê và Tây SơnSửa đổiQuân Thanh sẵn sàng sẵn sàng lực lượngSửa đổiTiền quân Tây Sơn vừa đánh vừa rút luiSửa đổiQuân Thanh đóng đồn phòng thủSửa đổiVua Quang Trung bắc tiếnSửa đổiRa quânSửa đổiTăng quân ở Nghệ AnSửa đổiChia đường xuất phátSửa đổiQuang Trung đại phá quân ThanhSửa đổiDiệt tiền đồnSửa đổiDụ hàng đồn Hà Hồi, áp sát Ngọc HồiSửa đổiDiệt đồn Đống ĐaSửa đổiTiến vào Thăng LongSửa đổiTrận Ngọc HồiSửa đổiKhải hoànSửa đổiCác đồn bị hạSửa đổiTế quân ThanhSửa đổiKết quả và ý nghĩaSửa đổiCác ý kiến rất khác nhau về số quân ThanhSửa đổiViệt NamSửa đổiNgười phương Tây đương thờiSửa đổiTrung QuốcSửa đổiTrong thơ caSửa đổiChú thíchSửa đổiXem thêmSửa đổiTham khảoSửa đổiLiên kết ngoàiSửa đổiVideo liên quan
Tài dụng binh như thần của một thiên tài quân sự:
a. Tài cầm quân, tài dùng tướng:
- Cầm quân:
+ Khi khởi đầu kéo đại quân ra Bắc ông chia quân thành 2 đạo: thủy, bộ
-> tổ chức đạo quân tế chỉnh, nghiêm minh.
+ Khi hành binh: trong 1 khoảng chừng thời gian ngắn đã đưa đại quân vượt Hàng trăm cây số đường đèo dốc, núi non hiểm trở
-> 1 kì tích.
- Dùng tướng:
+ Thấu hiểu chỗ mạnh, chỗ yếu của những tướng lĩnh -> cách sắp xếp Ngô Thì Nhậm, Ngô Văn Sĩ ở lại giữ Bắc Hà đã cho tất cả chúng ta biết ông làm rõ chỗ mạnh, chỗ yếu của từng người.
+ Khi hội quân ở Tam Điệp: khiển trách Sở, Lân rất nghiêm khắc -> họ thấy mức độ nghiêm trọng của lỗ lầm; rất công minh khi khen họ biết nín nhịn đã bảo toàn lực lượng khiến giặc chủ quan; cho họ thời cơ lập công chuộc tội.
+ Ông đánh giá rất cao Ngô Thì Nhậm: sự mưu trí của Ngô Thì Nhậm, dùng Ngô Thì Nhậm để dẹp việc binh đao sau này.
=> Thực sự là một tướng tài.
b. Tài đánh trận:
- Biết cách khuyến khích lòng quân: cho ăn tết trước (ở Tam Điệp), hẹn mùng 7 vào Thăng Long mở tiệc lớn.
=> Có tác dụng rất lớn đến tinh thần chiến đấu của binh sĩ.
- Giữ được yếu tố bất thần: bắt sống hết quân thám thính và tân binh của giặc -> những đồn không đáp ứng thông tin được lẫn nhau.
- Thay đổi giải pháp linh hoạt:
+ Đánh Hà Hồi: dùng nghi binh.
+ Đánh Ngọc Hồi: cho quân sản xuất những tấm lá chắn bằng ván ghép phủ rơm ướt -> tránh được sự thương vong súng hỏa công của giặc.
- Đặc biệt, vị nhà vua quả cảm còn đích thân đốc xuất, chỉ huy đạo quân -> sự hiện hữu của nhà vua ngay giữa mặt trận đủ làm nức lòng binh sĩ.
=> Trở thành sức mạnh mẽ và tự tin của nghĩa quân Tây Sơn, cho vẻ đẹp của một dân tộc bản địa anh hùng.
Đêm 25/01/1789, tức đêm 30 Tết, đạo quân nòng cốt của ta do Nguyễn Huệ chỉ huy vượt sông Gián Khẩu (sông Đáy), tiêu diệt đồn tiền tiêu trên khối mạng lưới hệ thống phòng ngự của địch, mở đầu cuộc tiến công đại phá quân Thanh. Quân Tây Sơn nhanh gọn tiến lên, liên tục tiêu diệt những đồn quân Thanh và đuổi theo bắt gọn quân thám thính của giặc. Đêm 28 tức đêm mùng 3 Tết Kỷ Dậu, quân Tây Sơn bí mật vây chặt đồn Hà Hồi (Thường Tín, Hà Tây) rồi uy hiếp buộc địch đầu hàng. Quân ta tiêu diệt một đồn lũy trọng yếu của địch cách Thăng Long 20km mà không tốn một mũi tên, hòn đạn.
Mờ sáng ngày 30 tức mùng 5 Tết, quân ta bước vào trận quyết chiến với địch ở đồn Ngọc Hồi. Đây là đồn lũy kiên cố giữ vị trí then chốt trong khối mạng lưới hệ thống phòng ngự của địch, bảo vệ trực tiếp cửa ngõ phía NTL.
Đồn Ngọc Hồi cách Thăng Long 14km, án ngữ con phố thiên lý trong Nam ra. Quanh đồn có chiến lũy bảo vệ. Phía ngoài lũy có bãi chướng ngại dày đặc gồm chông sắt, cạm bẫy và địa lôi. Lực lượng quân địch ở đây có tầm khoảng chừng ba vạn quân tinh nhuệ đặt dưới quyền chỉ huy của đề đốc Hứa Thế Hanh là phó tướng của Tôn Sĩ Nghị và là tướng chỉ huy toàn bộ khối mạng lưới hệ thống phòng ngự phía NTL. Sau khi đồn Hà Hồi bị tiêu diệt, Tôn Sĩ Nghị ra lệnh tăng viện cho đồn Ngọc Hồi và thường xuyên theo dõi tình hình chiến sự của mặt trận phía Nam để sẵn sàng ứng phó.
Quang Trung trực tiếp chỉ huy trận công đồn ác liệt này. Mở đầu trận đánh, đội tượng binh gồm hơn một trăm voi chiến của quân Tây Sơn xông vào tiến công. Đội kỵ binh thiện chiến của quân Thanh ra nghênh chiến bị tan vỡ nhanh gọn. Quân địch nhờ vào chiến lũy, rất là cố thủ. Chúng từ trên chiến lũy, bắn đại bác và cung tên ra kinh hoàng để cản đường quân ta. Một đội xung kích đã sẵn sàng sẵn sàng trước gồm những chiến sỹ cảm tử, dùng những lá chắn lớn (ván gỗ quấn rơm ướt) che mình xông thẳng vào chiến lũy của địch. Quân ta đột nhập vào chiến lũy, giáp chiến với quân thù. Đại quân Tây Sơn ào ạt xung phong vào trận địa với dũng khí áp đảo quân địch. Chính quân địch cũng phải thừa nhận rằng: “Quân Tây Sơn, hợp lại đông như kiến cỏ, thế lực ào ạt như triều dâng”.
Trước sức công phá như vũ bão và tinh thần chiến đấu dũng cảm tuyệt vời của quân Tây Sơn, đồn Ngọc Hồi bị san phẳng. Một bộ phận quân địch bị tiêu diệt tại trận. Bọn sống sót sau cơn lốc lửa kinh khủng đó, bỏ chạy về Thăng Long. Nhưng Quang Trung đã sắp xếp một lực lượng nghi binh chặn đường, buộc chúng phải nhảy vào vào cánh Đầm Mực (Thanh Trì, Tp Hà Nội Thủ Đô) rộng lớn và lầy lội. Tại đây, đạo quân của đô đốc Bảo đã được lệnh, tận dụng địa hình sắp xếp sẵn một trận địa để tiêu diệt bọn quân Thanh. Hàng vạn quân giặc bị vùi xác dưới cánh đầm đó. Bằng trận Ngọc Hồi - Đầm Mực, quân Tây Sơn đã tiêu diệt toàn bộ quân Thanh và bộ chỉ huy của chúng tại cứ điểm then chốt nhất, đập tan khối mạng lưới hệ thống phòng ngự của địch và mở toang cửa ngõ tiến vào giải phóng thành Thăng Long.
Cũng vào mờ sáng ngày 30/01, đạo quân của đô đốc Long bất thần vây hãm, tiêu diệt đồn Khương Thượng (Đống Đa, Tp Hà Nội Thủ Đô) ở phía Tây Nam thành Thăng Long. Quân Tây Sơn bí mật vây hãm vào lúc trời còn tối, rồi tiến công kinh hoàng vào đồn giặc. Nhân dân nổi dậy cùng trực tiếp tham gia chiến đấu. Họ dùng rơm rạ bện thành con cúi, tẩm dầu đốt lửa, tạo thành một vòng vây lửa uy hiếp quân địch. Đồn Khương Thượng bị tiêu diệt nhanh gọn. Tướng chỉ huy là đề đốc Sầm Nghi Đống lo âu phải thắt cổ tự tử. Hàng vạn xác giặc nằm ngổn ngang khắp mặt trận.
Tại đại bản doanh, Tôn Sĩ Nghị đang lo ngại theo dõi mặt trận phía Nam để sẵn sàng điều quân đi cứu viện. Bỗng nhiên, hắn được tin cấp báo đồn Khương Thượng bị tiêu diệt. Hắn đang hoảng loạn còn chưa kịp đối phó thì đạo quân của Đô đốc Long đã tràn vào thành Thăng Long và như một mũi tên, đang lao thẳng về phía đại bản doanh của hắn. Hắn lo âu đến nỗi không kịp mặc áo giáp và đóng yên ngựa, vội vàng cùng với toán kỵ binh hầu cận vượt cầu phao tháo chạy trước hết. Quân Thanh tan vỡ tranh nhau tìm đường trốn chạy. Tôn Sĩ Nghị ra lệnh cắt cầu phao để cản đường truy kích của quân Tây Sơn. Do hành vi tàn nhẫn của hắn, hàng vạn quân Thanh bị bỏ xác dưới sông Hồng.
Sáng ngày 30/01, đạo quân của đô đốc Long tiến vào giải phóng thành Thăng Long. Trưa hôm đó, Quang Trung và đạo quân nòng cốt tiến vào kinh thành giữa sự hoan hô đón chào của nhân dân. Chiếc áo chiến bào của người anh hùng “áo vải” hôm đó đã nhuốm đen khói súng của những ngày đêm chiến đấu ác liệt. Lá cờ đỏ đã từng giương cao từ những ngày đầu khởi nghĩa, tung bay theo bước đường thắng lợi của nghĩa quân, nay lại đứng vị trí số 1 đoàn quân thắng lợi tiến vào giải phóng kinh thành.
Trong lúc đó, Tôn Sĩ Nghị và bọn tàn quân đang chạy trốn một cách thảm hại. Khắp nơi, trên con phố chạy trốn, chúng bị chận đánh tơi bời và bị tiêu diệt gần hết. Số sống sót phải luồn rừng, lội suối theo đường tắt trốn về nước. Bại tướng Tôn Sĩ Nghị cũng phải vứt bỏ tất cả sắc thư, ấn tín để lo chạy thoát thân.
Một tên quan đuổi theo Tôn Sĩ Nghị đã thú nhận: “Tôi với Chế Hiến (tức Tôn Sĩ Nghị) đói cơm, khát nước, không tìm đâu ra được ăn uống, cứ phải đi suốt bảy ngày, bảy đêm mới đến trấn Nam Quan”.
Đạo quân Thanh đóng ở Tp Hải Dương, cũng trở nên đánh bại. Riêng đạo quân Thanh đóng ở Sơn Tây, tuy quân ta không tiến công nhưng cũng hoảng sợ, rút chạy về nước.
Từ một lãnh tụ nông dân kiệt xuất nhất, Quang Trung Nguyễn Huệ đã trở thành một anh hùng dân tộc bản địa vĩ đại, một thiên tài quân sự, một danh tướng trăm trận trăm thắng. Chỉ trong vòng 5 ngày đêm (từ ngày 30/12 - 05/01 năm Kỷ Dậu tức từ ngày 25 đến 30/01/1789), dân tộc bản địa ta dưới sự lãnh đạo tài tình của Quang Trung - Nguyễn Huệ đã vùng lên quét sạch 20 vạn quân xâm lược Mãn Thanh ra khỏi đất nước, giải phóng kinh thành Thăng Long, giải phóng Tổ quốc. Đó là một chiến công vĩ đại và hiển hách vào số 1 trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc bản địa ta.
Thắng lợi rực rỡ của chiến dịch đại phá quân Thanh là kết quả của tinh thần chiến đấu dũng cảm của quân sĩ, sự tham gia ủng hộ mạnh mẽ và tự tin của nhân dân và tài chỉ huy quân sự tuyệt vời của Quang Trung - Nguyễn Huệ đã phát huy tinh thần yêu nước của nhân dân, ý chí quyết chiến quyết thắng của quân đội, nắm vững thời cơ, triệt để tận dụng mọi yếu tố bất thần để tấn công quyết liệt thần tốc tiêu diệt một lực lượng quân địch đông gấp bội./.
Q..Hùng
Trận Ngọc Hồi – Đống Đa (hay Chiến thắng Kỷ Dậu) là tên gọi gọi do những nhà sử học Việt Nam dành riêng cho loạt trận đánh chống ngoại xâm thắng lợi của nước Đại Việt thời Tây Sơn do vua Quang Trung lãnh đạo vào đầu năm Kỷ Dậu 1789, đánh tan đội quân Mãn Thanh do Tôn Sĩ Nghị chỉ huy - kéo sang biên giới và tràn vào lãnh thổ Đại Việt do sự cầu viện của vua Lê Chiêu Thống nhà Hậu Lê.
Trận Ngọc Hồi – Đống ĐaMột phần của Chiến tranh Lê–Tây SơnThọ Xương Giang chi chiến đồ (壽昌江之戰), tranh vẽ của nhà Thanh miêu tả cảnh quân Thanh vượt sông Thọ Xương thời điểm ở thời điểm cuối năm 1788. Phía xa là quân Tây Sơn đang rút luiThời gian1789Địa điểm
Miền Bắc Đại Việt
Kết quả Tây Sơn thắng lợi, quân Thanh rút khỏi Đại Việt. Nhà Tây Sơn thay thế nhà Hậu Lê.Nhà Tây Sơn đồng ý triều cống cho nhà Thanh để lập quan hệ bang giao.Tham chiến Nhà Tây Sơn
Phan Văn Lân
Ngô Văn Sở
Nguyễn Tăng Long
Đặng Xuân Bảo
Nguyễn Văn Lộc
Nguyễn Văn Tuyết
Đặng Tiến Đông
Phan Khải Đức
Nguyễn Văn Diễm
Nguyễn Văn Hoà
Khoảng 100[3] - 300 voi chiến[4]
350 đại bác Quân nhà Lê của Chiêu Thống:
Khoảng vài vạn[5]
Hoa kiều gia nhập quân Thanh: Khoảng 10.000[6]
Quân Thanh:
Sử Trung Quốc
29.500 quân chính quy và 6.000 quân địa phương[7], cùng với khoảng chừng 10 - 12 vạn dân binh
Giáo sĩ phương Tây: 40.000 quân chính quy chưa tính dân binh[8] - 280.000 người (tất cả)[9]
Sử Việt Nam: tổng cộng ~200.000[10] đến 290.000 quân chính quy và dân binh[11][12]
Tổng cộng theo những nguồn rất khác nhau: khoảng chừng 200.000 - 290.000 quân (gồm quân chính quy và dân binh nhà Thanh, quân Lê Chiêu Thống, quân Hoa kiều)
Hàng nghìn đại bácThương vong và tổn thất Hơn 8.000 chết[13]
Bị thương không rõ Một nửa số quân chính quy chết, tối thiểu là 20.000 (chưa tính tổn thất của dân binh)[14]
3.400[15] - hàng vạn tù binh
2.000 - 3.000 pháo, rất nhiều vũ khí và tài sản bị tịch thu Số quân Thanh sang nước Việt là một chủ đề gây tranh cãi, xem thêm phân tích phía dưới về số quân
Trận Ngọc Hồi - Khương Thượng là thắng lợi quân sự tiêu biểu, thể hiện tài năng cầm quân của nhà vua Quang Trung nhà Tây Sơn. Quân Thanh có quân số đông hơn 2-3 lần (tùy theo những thống kê rất khác nhau), có cả ưu thế về địa hình (quân Thanh phòng thủ trong thành lũy trong khi quân Tây Sơn phải hành quân từ xa đến), lại thêm vào đó cả quân Lê Chiêu Thống tương hỗ. Nhưng mặc kệ những trở ngại vất vả đó, vua Quang Trung đã hành quân thần tốc và đánh tan lực lượng quân Thanh và Lê Chiêu Thống, chiếm lại được kinh đô Thăng Long chỉ trong vòng 5 ngày. Chiến thắng này đã giữ vững sự tồn tại của nước Đại Việt trước họa xâm lược, chấm hết kế hoạch xâm chiếm của nhà Thanh. Lê Chiêu Thống phải đuổi theo quân Thanh sang Trung Quốc, đánh dấu việc nhà Tây Sơn trở thành triều đại mới của nước Việt Nam, nắm quyền quản lý đất Bắc Hà và được nhà Thanh chính thức công nhận.
Mục lục
- 1 Bối cảnh
2 Mâu thuẫn giữa vua Lê và Tây Sơn
3 Quân Thanh sẵn sàng sẵn sàng lực lượng
4 Tiền quân Tây Sơn vừa đánh vừa rút lui
5 Quân Thanh đóng đồn phòng thủ
6 Vua Quang Trung bắc tiến
- 6.1 Ra quân
6.2 Tăng quân ở Nghệ An
6.3 Chia đường xuất phát
- 7.1 Diệt tiền đồn
7.2 Dụ hàng đồn Hà Hồi, áp sát Ngọc Hồi
7.3 Diệt đồn Đống Đa
7.4 Tiến vào Thăng Long
7.5 Trận Ngọc Hồi
7.6 Khải hoàn
7.7 Các đồn bị hạ
- 10.1 Việt Nam
10.2 Người phương Tây đương thời
10.3 Trung Quốc
Bối cảnhSửa đổi
Nước Đại Việt thời điểm cuối thế kỷ 18 rất rối ren và phân liệt nhiều hơn nữa sau hơn 200 năm chia cắt Đàng Trong và Đàng Ngoài. Vua nhà Lê Trung Hưng chỉ tồn tại trên danh nghĩa ở Đàng Ngoài, thực chất quyền hành trong tay những chúa Trịnh; còn từ sông Gianh trở vào nam là Đàng Trong, đất đai do chúa Nguyễn quản lý, cũng lấy danh nghĩa "phù Lê".
Năm 1771, ba anh em Tây Sơn là Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ và Nguyễn Huệ nổi dậy khởi nghĩa chống chúa Nguyễn ở Đàng Trong. Sau hơn 10 năm kịch chiến, năm 1783, Nguyễn Nhạc lật đổ sự thống trị của chúa Nguyễn ở Đàng Trong, tự lập làm vua Thái Đức ở Quy Nhơn. Chúa Nguyễn mới là Nguyễn Ánh phải chạy sang Xiêm lưu vong.
Năm 1786, Nguyễn Nhạc cử em là Nguyễn Huệ mang quân đánh Phú Xuân – kinh thành cũ của chúa Nguyễn, bị chúa Trịnh đánh chiếm năm 1775. Nguyễn Huệ đánh lấy Phú Xuân rồi đánh thẳng ra Thăng Long với danh nghĩa "Phù Lê diệt Trịnh", tiêu diệt chúa Trịnh. Anh em Tây Sơn giao hiếu với vua Lê rồi rút quân về nam.
Do sự tranh chấp về quyền lực, Nguyễn Nhạc và Nguyễn Huệ nổ ra xung đột đầu năm 1787. Nguyễn Huệ thắng thế nhưng đồng ý lời cầu hòa của vua anh.
Nhân thời cơ đó, những lực lượng chống Tây Sơn trỗi dậy. Phía nam, Nguyễn Ánh nhờ việc giúp sức của người Pháp, trở về đánh chiếm Gia Định. Đông Định vương nhà Tây Sơn là Nguyễn Lữ bỏ Gia Định về Quy Nhơn. Phía bắc, những lực lượng thân họ Trịnh dựng lại người trong tông tộc là Trịnh Bồng lên ngôi, bị tướng Bắc Hà đã hàng Tây Sơn là Nguyễn Hữu Chỉnh từ Nghệ An lấy ra đánh bại. Chỉnh ra cầm quyền ở Thăng Long mưu thay chúa Trịnh chống Tây Sơn.
Mâu thuẫn giữa vua Lê và Tây SơnSửa đổi
Lê Chiêu Thống lên ngôi trong toàn cảnh chúa Trịnh vừa bị diệt, muốn lấy lại quyền hành về tay, nhưng liên tục bị những tướng áp chế để lập lại Chúa Trịnh. Lê Chiêu Thống triệu Nguyễn Hữu Chỉnh về đánh trừ được họ Trịnh thì lại đến lượt Nguyễn Hữu Chỉnh lộng hành.
Lúc đó Tây Sơn không hề ở Bắc Hà nhưng vẫn giữ đất Nghệ An, mà cương thổ cũ của Đàng Ngoài là tới sông Gianh thuộc Bắc Bố Chính (Quảng Bình). Vua Lê Chiêu Thống tuy không thích việc Nguyễn Hữu Chỉnh chuyên quyền nhưng lại đồng thuận với ông ta trên 2 điểm[16][17]:
- Không muốn sự quay lại của tớ Trịnh.
Không muốn chịu ràng buộc của Tây Sơn và không bằng lòng việc mất Nghệ An cho Tây Sơn.
Do đó, Lê Chiêu Thống đồng tình với Nguyễn Hữu Chỉnh trong việc cử Trần Công Xán vào Phú Xuân đòi Nguyễn Huệ đất Nghệ An. Nguyễn Huệ không bằng lòng "trả" Nghệ An, điều thêm quân ra Nghệ An cho Vũ Văn Nhậm để sẵn sàng sẵn sàng đánh ra Bắc. Trong khi đó tình hình Bắc Hà vẫn rối ren, Nguyễn Hữu Chỉnh vẫn phải lo đánh dẹp những lực lượng thân họ Trịnh.
Tháng 11 năm 1787, Nguyễn Huệ sai Ngô Văn Sở hợp sức với Vũ Văn Nhậm mang quân ra Bắc. Nguyễn Hữu Chỉnh mang quân ra đánh bị thua to. Tháng 12 năm 1787, Vũ Văn Nhậm tiến vào Thăng Long, Lê Chiêu Thống cùng Chỉnh chạy sang Bắc Giang, đóng ở Mục Sơn. Chỉnh bị quân Tây Sơn đuổi kịp, bắt được và giết chết.
Vũ Văn Nhậm tiến quân đi đánh tan những lực lượng phò Lê rồi sai người đi mời vua Lê về kinh. Vua Lê không thuận, vẫn hô hào quân những trấn Bắc Hà cần vương chống Tây Sơn. Bắc Hà rối loạn, những lực lượng thân vua Lê, thân họ Trịnh cũ và quân đội Tây Sơn đánh lẫn nhau.
Trong lúc tướng Tây Sơn là Phạm Văn Tham đang cầm cự với quân Nguyễn Ánh ở Nam Bộ, Vũ Văn Nhậm lại chuyên quyền có ý chống lại Nguyễn Huệ ở Thăng Long. Tháng 4 năm 1788, Nguyễn Huệ ra Bắc lần thứ hai, giết chết Vũ Văn Nhậm. Nguyễn Huệ bèn dựng hoàng thân Lê Duy Cận làm giám quốc, sai Ngô Văn Sở cầm quân giữ Thăng Long và tháng 5 năm 1788 trở về Phú Xuân để sẵn sàng sẵn sàng Nam tiến đánh Nguyễn Ánh theo thỉnh cầu của vua anh Nguyễn Nhạc.
Quân Thanh sẵn sàng sẵn sàng lực lượngSửa đổi
Quân Thanh thời Càn Long
Lực lượng phù trợ Lê Duy Kỳ (tên khác của Lê Chiêu Thống) thất thế. Tháng 5 năm 1788, Lê Duy Kỳ cùng những bầy tôi sang Long Châu cầu viện nhà Thanh phát binh đánh Tây Sơn.
Tháng 7 năm 1788, Lê Chiêu Thống ở Kinh Bắc cũng sai người sang Trung Quốc cầu viện. Càn Long muốn nhân thời cơ đánh chiếm Đại Việt bèn sai Tổng đốc Lưỡng Quảng là Tôn Sĩ Nghị mang khoảng chừng 29 vạn quân và dân binh (xem phần "#Các ý kiến rất khác nhau về số quân Thanh" phía dưới), gồm những đạo binh lôi kéo từ Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam và Quý Châu hộ tống Lê Chiêu Thống về Đại Việt với danh nghĩa phù Lê.
Quân Thanh phân thành 3 đường tiến sang Đại Việt:
Quân Vân Nam, Quý Châu do đề đốc Vân Quý là Ô Đại Kinh, từ Vân Nam qua ải Bạch Mã, theo đường Tuyên Quang xuống Sơn Tây vào Thăng Long. Quân Quảng Đông, Quảng Tây do Tôn Sĩ Nghị (chức tổng đốc Lưỡng Quảng) trực tiếp chỉ huy, qua ải Nam Quan vào Lạng Sơn; phó chỉ huy là Hứa Thế Hanh (chức đề đốc) cùng những tướng Thượng Duy Thăng, Trương Triều Long (cả hai đều đang mang chức tổng binh), Lý Hóa Long (chức phó tướng). Quân tình nguyện Điền châu do Sầm Nghi Đống chỉ huy, theo đường Long châu tiến vào Cao Bằng rồi tiến về Thăng Long.Cả ba đạo quân xuất phát vào cuối thời điểm tháng 10 âm lịch năm 1788.
Càn Long còn đặc cử Phúc Khang An chuyên trách phục vụ hầu cần. Theo sách Thánh vũ ký, phần Càn Long chinh phủ An Nam ký" của Ngụy Nguyên đời Thanh, Phúc Khang An đã thiết lập trên 70 đồn quân lương to lớn và kiên cố từ hai tuyến đường Quảng Tây và Vân Nam tới Thăng Long. Riêng đoạn đường từ ải Nam Quan tới Thăng Long, Khang An thiết lập 18 kho quân lương trong khi Tôn Sĩ Nghị hành quân. Tổng số ngân sách mà nhà Thanh đã tiêu vào trận chiến ở Việt Nam là một trong.346.508 lượng bạc, gồm có tỉnh Quảng Tây chi ra 1.057.322 lượng và tỉnh Vân Nam chi ra 289.186 lượng[18]
Quân nhà Thanh điều động phần lớn là quân Lục Doanh người Hán, không phải quân Bát Kỳ Mãn Châu (đội quân được xem là tinh nhuệ nhất của nhà Thanh). Do vậy, có những ý kiến nhận định rằng Càn Long chủ quan, coi thường đối thủ, nếu ông dùng quân Bát Kỳ Mãn Châu thì hoàn toàn có thể giành thắng lợi. Nhưng thực ra thì không phải như vậy:
- Sau khi nhà Thanh chiếm hữu được Trung Hoa, do hòa bình kéo dãn, việc huấn luyện chểnh mảng nên quân Bát Kỳ Mãn Châu đã nhanh gọn thoái hóa. Đến thời Càn Long, sau 100 năm hòa bình, quân Bát Kỳ đã suy thoái trầm trọng, hữu danh vô thực. Trong Chiến tranh Thanh-Miến năm 1768, 3 vạn quân Bát Kỳ đã bị 3 vạn quân Miến Điện đánh bại, bị tiêu diệt gần hết. Đến năm 1769, 4 vạn quân Bát Kỳ cũng trở nên quân Miến Điện tiêu diệt hơn 1 nửa, phải vội vã nghị hòa. Năm 1784, Càn Long đến Hàng Châu xem thao diễn quân sự, thấy quân Bát Kỳ ở đó bắn tên hầu hết bị trượt, có người cưỡi ngựa không vững bị té xuống đất. Rõ ràng chất lượng của quân Bát Kỳ khiến Càn Long không hề tồn tại thể tin tưởng được.
Địa hình miền bắc nước ta Việt Nam nhiều đồi núi, sông ngòi, không thích hợp cho kỵ binh. Khí hậu nóng ẩm cũng không thích phù phù hợp với quân Bát Kỳ vốn là người Mãn Châu cư trú ở miền Bắc Trung Quốc (trong Chiến tranh Thanh-Miến, quân Bát Kỳ chỉ tác chiến mấy tháng đã kiệt sức vì loại khí hậu này). Dùng quân Lục Doanh người Hán là thích hợp hơn nhiều cho chiến dịch này, họ vừa là bộ binh thành thạo việc xây dựng lại vừa chịu đựng khí hậu nóng ẩm tốt hơn.
Khi nghe tin quân Thanh giúp Lê Chiêu Thống sang đánh Tây Sơn, Nguyễn Ánh (hậu duệ chúa Nguyễn, đang đánh với quân Tây Sơn ở Nam Bộ) đã sai Phạm Văn Trọng và Lâm Đồ[19] mang thư và chở 50 vạn cân gạo ra bắc để giúp quân Thanh, nhưng thuyền đi giữa đường bị đắm hết[20].
Tiền quân Tây Sơn vừa đánh vừa rút luiSửa đổi
Khi quân Thanh tiến qua biên giới, quân lính Tây Sơn bỏ trốn hết khiến viên trấn thủ của Tây Sơn là Phan Khải Đức phải đầu hàng[21] Theo thư Lê Chiêu Thống gửi cho Tôn Sĩ Nghị, tổng số quân Tây Sơn đóng ở miền Bắc khoảng chừng 60 ngàn quân, trong đó có 30 ngàn quân do bắt lính tại địa phương, không còn lòng chiến đấu.
Gươm và súng của quân đội nhà Tây Sơn.
Ngô Văn Sở được tin quân Thanh kéo sang liền nhóm họp những văn võ quan nhà Lê Trung Hưng đưa một bức thư ký tên Giám Quốc Sùng Nhượng Công, Lê Duy Cẩn sang xin hoãn binh với Tôn Sĩ Nghị. Rồi những tướng Tây Sơn mở cuộc thảo luận.
Nhiều người bàn dùng phục binh đánh quân Thanh như Lê Lợi diệt tướng Minh là Liễu Thăng, Lương Minh trước đây, duy Ngô Thì Nhậm chủ trương kế hoạch, nhử quân Thanh vào sâu nội địa, thủy quân rút về Biện Sơn trước, lục quân kéo vào đóng giữ núi Tam Điệp rồi đáp ứng thông tin vào cho Bắc Bình Vương. Chiến lược này được chấp thuận đồng ý, binh sĩ những đạo đều được lệnh về hội ngay dưới cờ của Tiết Chế Ngô Văn Sở tại bờ sông Nhị vào năm hôm sau. Sở bàn kế hoạch lui quân.
Ngô Văn Sở sai tướng chặn giữ bến đò Xương Giang chặn quân Thanh, và sai Phan Văn Lân đưa hơn 10 ngàn quân tinh nhuệ từ Thăng Long đi đánh. Quân Tây Sơn vượt sông Nguyệt Đức đánh vào quân Thanh đang đóng ở núi Tam Tầng, vây hãm doanh trại của Tôn Sĩ Nghị. Súng hỏa sang của quân Thanh bắn ra như mưa, đồng thời cung tên từ hai cánh phải và trái của quân Thanh cũng bắn ra, quân Tây Sơn chết rất nhiều. Tôn Sĩ Nghị lại phái một toán kỵ binh từ mạn thượng lưu vượt qua sông đánh úp lấy đồn Thị Cầu. Đồn này phát hỏa, Văn Lân cả sợ rút về.[22]
Ngày 21 tháng 11 năm Mậu Thân (1788), thành Thăng Long bỏ ngỏ, quân của Nghị vào đóng và tướng doanh của Nghị đặt tại Tây Long Cung. Theo lời vua Thanh dặn, Sĩ Nghị lấy xong thành này rồi trao ấn cho Duy Kỳ, tấn phong làm An Nam quốc vương lấy lòng dân Đại Việt.[22]. Ngày 22, Sĩ Nghị làm lễ ở điện Kính Thiên để làm lễ sách phong cho vua Lê Chiêu Thống.
Lê Chiêu Thống được tin quân Tây Sơn rút khỏi những trấn, bèn điều những tướng dưới quyền đi chiếm lại những nơi đó. Giữa tháng 11 năm 1788, quân Thanh tới bờ bắc sông Thương. Quân Tây Sơn rút về bờ nam nhưng chặt phá hết cầu và lấy hết thuyền bè. Theo sách Thánh vũ ký, phần "Càn Long chinh phủ An Nam ký" của Ngụy Nguyên, quân Thanh đã tổn thất quá nhiều mới bắc được cầu qua sông do đạn của quân Tây Sơn bắn sang trước khi rút hẳn.
Quân Thanh tiến đến Thị Cầu, Phan Văn Lân đã chặt cầu và tận dụng bờ nam cao hơn bờ bắc mà bắn đại bác sang khiến quân Thanh mất 3 ngày (15 đến 17 - 11) không bắc nổi cầu. Nửa đêm 17 tháng 11, Phan Văn Lân mang một ngàn quân bản bộ theo khúc sông Cầu định tập kích trại Tôn Sĩ Nghị nhưng bị thiệt hại do hoả lực của quân Thanh bắn ra. Sau đó Văn Lân đụng độ tướng Thanh là Trương Triều Long ở Tam Tằng.
Trong khi đó, lục quân của Ngô Văn Sở cũng rút về tới Ninh Bình cố thủ. Ngày 20 tháng 11, quân Tây Sơn đóng đồn từ Tam Điệp tới Biện Sơn, Ngô Văn Sở cho đô đốc Tuyết vào nam cấp báo với Bắc Bình vương Nguyễn Huệ.
Tôn Sĩ Nghị tính chuyện truy kích Nguyễn Huệ nhưng Tôn Vĩnh Thanh tâu là Quảng Nam xa cách đô thành nhà Lê 2.000 dặm, dùng quân 1 vạn người thì phải cần 10 vạn phu vận tải, cũng bằng từ Trấn Nam Quan đến thành họ Lê.[23]
Quân Thanh đóng đồn phòng thủSửa đổi
Tôn Sĩ Nghị từ Tam Tằng tiến vào Thăng Long. Lê Duy Kỳ từ Kinh Bắc ra đón rồi cùng theo vào kinh thành. Không lâu sau, những đạo quân Vân - Quý và Điền châu cũng tiến vào hội binh.
Theo những nhà nghiên cứu và phân tích[17], cuộc hành quân của Tôn Sĩ Nghị từ 28/10 tới 20/11 tức là mất 22 ngày mới tới Thăng Long, lâu hơn nhiều so với thời gian 6 ngày mà Nghị từng dự liệu với Càn Long.
Tôn Sĩ Nghị sắp xếp quân Thanh đóng ở phía nam tới phía tây thành Thăng Long, cho đạo quân Lưỡng Quảng đóng hai bờ sông Hồng, quân Điền châu đóng ở Khương Thượng, quân Vân Quý đóng ở Sơn Tây.
Theo Khâm định Việt sử Thông giám cương mục của nhà Nguyễn, quân Thanh ở Thăng Long chểnh mảng phòng thủ, thường đi cướp bóc hãm hại dân Đại Việt nên bị oán ghét.
Lê Duy Kỳ thực hiện thanh trừng những người dân hợp tác với Tây Sơn. Theo Đại Nam thực lục, Nguyễn Ánh ở Gia Định nghe tin quân Thanh vào Thăng Long cũng sai Phan Văn Trọng và Lâm Đồ mang thư và chở 50 vạn cân gạo ra cho quân Thanh nhưng giữa đường bị bão biển, khắp cơ thể và gạo đều bị đắm hết.
Tôn Sĩ Nghị ban đầu chủ quan, sau nghe lời chú ý của những tướng dưới quyền Lê Duy Kỳ cũng quyết định ngày 6 tháng Giêng sẽ ra quân đánh Tây Sơn. Để tăng cường phòng thủ, Nghị sắp xếp đồn Ngọc Hồi ở Thanh Trì (Tp Hà Nội Thủ Đô), đồn Hà Hồi ở Thường Tín (Tp Hà Nội Thủ Đô), đồn Nhật Tảo ở Duy Tiên (Hà Nam) và đồn Nguyệt Quyết huyện Thanh Liêm (Hà Nam). Quân Cần vương của Duy Kỳ do Hoàng Phùng Tứ chỉ huy cũng khá được điều từ Sơn Tây xuống Gián Khẩu làm tiền đồn chặn quân Tây Sơn.
Quân Thanh đồng thời cũng tụ tập thêm được những Hoa Kiều sống ở phía Bắc Đại Việt được chừng một vạn người đóng thành một trại, nhóm quân này ỷ thế đi cướp phá và hãm hiếp không kiêng sợ gì ai[6]. Dù Tôn Sĩ Nghị có ra sắc lệnh nghiêm quân kỷ nhưng vì quân kiêu nên cũng không còn công dụng lắm[24].
Vua Quang Trung bắc tiếnSửa đổi
Ra quânSửa đổi
Bốn ngày từ khi xuất phát tại Biện Sơn, ngày 24 tháng 11, đô đốc Tuyết vào tới Phú Xuân cấp báo với Bắc Bình vương Nguyễn Huệ. Trước sự sợ hãi của nhiều người khi nghe đến tin quân Thanh kéo vào nước Việt, Nguyễn Huệ cười mà nói[25]:
“Chó Ngô (chỉ quân Thanh) thì là cái thá gì, chúng đến đây chỉ để tự đi vào chỗ chết. Việc gì mà phải nôn nả làm vậy?”Ngay ngày hôm sau, ngày 25 tháng 11 năm Mậu Thân (22 tháng 12 năm 1788), Nguyễn Huệ xuất quân tiến ra Bắc Hà. Xuất quân sớm như vậy vì quân đội của ông thực ra đã có sẵn sàng sẵn sàng tác chiến từ trước. Từ giữa năm 1788, tướng Tây Sơn ở Nam Bộ là Phạm Văn Tham không chống nổi những tướng của Nguyễn Ánh, thành Gia Định thất thủ và sau đó liên tục thua trận, đang cố cầm cự ở Ba Thác. Nguyễn Nhạc tuổi cao lắm bệnh, bất lực không thể cứu ứng Nam Bộ, nên nhường ngôi nhà vua, đất đai và binh quyền cho Nguyễn Huệ, chỉ xưng là Tây Sơn vương và thỉnh cầu ông vào cứu[26]. Để sẵn sàng sẵn sàng Nam tiến, Nguyễn Huệ tổng động viên binh lính ở Thuận Hoá, ngày đêm tập luyện. Tuy nhiên đạo quân Thanh hùng mạnh từ phương bắc trở thành rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn to hơn và Nguyễn Huệ quyết định bắc tiến trước.
Để lấy danh nghĩa chính thống, Nguyễn Huệ quyết định lên ngôi Hoàng đế. Nguyễn Huệ tức tốc cho lập đàn Nam Giao ở núi Bân (cạnh núi Ngự Bình) làm lễ tế trời đất, tuyên bố lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu Quang Trung (nghĩa là ánh sáng ở trung tâm), nhằm mục đích vào ngày 25 tháng 11 năm Mậu Thân (22/12/1788 dương lịch). Chiếu lên ngôi của vua Quang Trung viết[27]:
Nước Việt ta từ đời Đinh, Lê, Lý, Trần thiết kế xây dựng ra nước cho tới ngày này, thánh minh dấy lên không phải là một họ, nhưng thịnh suy, dài ngắn, vận mệnh do trời, không phải sức người tạo ra được. Trước đây nhà Lê mất cơ quan ban ngành sở tại, họ Trịnh và cựu Nguyễn chia bờ cõi. Hơn hai trăm năm nay, kỷ cương rối loạn, vua Lê chỉ là hư vị, cường thần tự ý vun trồng, giềng mối của trời đất một phen rơi xuống không thổi lên được, chưa tồn tại lúc nào hư hỏng quá như thời điểm hiện nay vậy. Vả lại mấy năm gần dây, nam bắc gây việc binh đao, nhân dân rơi vào chốn bùn than Trẫm hai lần thiết kế xây dựng họ Lê, thế mà tự quân họ Lê không biết giữ xã tắc, bỏ nước đi bôn vong, sĩ dân Bắc Hà không khuynh hướng về họ Lê, chỉ trông mong vào trẫm, về phần đại huynh (Nguyễn Nhạc) có ý mỏi mệt, tình nguyện giữ một phủ Quy Nhơn, tự nhún xưng là Tây Vương, mấy nghìn dặm đất về phương nam thuộc hết về trẫm. Trẫm tự nghĩ tài đức không bằng người xưa, mà đất đai thì rộng, nhân dân thì nhiều, ngẫm nghĩ cách thống trị, lo ngay ngáy như dây cương mục chỉ huy sáu ngựa. Nay xem khí thần rất hệ trọng, ngôi trời thật trở ngại vất vả, trẫm chỉ lo không kham nổi, nhưng ức triệu người trong bốn bể đều xúm quanh cả vào thân trẫm, đó là ý trời đã định, không phải do người làm ra. Trẫm nay ứng mệnh trời, thuận lòng người không thể khăng khăng cố giữ sự khiêm nhường. Trẫm chọn ngày 22 tháng 11 năm nay lên ngôi thiên tử, đặt niên hiệu là Quang Trung năm đầu, truyền bảo cho trăm họ muôn dân phải tuân theo giáo lệnh của nhà vua. Nhân nghĩa, trung đó đó là đạo lớn của người, trẫm nay cùng dân đổi mới, vâng theo mưu mô sáng suốt của vua thánh đời trước, lấy giáo hóa trị thiên hạ.Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử đăng bài Hịch đánh Thanh[28], tên bài hịch là "Lời hiếu dụ tướng sỹ" được vua Quang Trung đọc tại lễ lên ngôi:
Đánh cho để dài tóc
Đánh cho để đen răng
Đánh cho nó chích luân bất phản
Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn
Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ”
Dịch nghĩa:
Đánh cho để dài tóc
Đánh cho để đen răng
Đánh cho nó bánh xe không xoay lại
Đánh cho nó manh giáp không trở về
Đánh cho sử biết nước Nam anh hùng có chủ
Một giai thoại được truyền lại về việc Quang Trung lập kế để động viên quân sĩ trước khi ra quân đánh quân Thanh, tại lễ đăng quang ở Phú Xuân.
Sau lúc làm lễ, Quang Trung sai mang lại cái mâm, trên để những đồng tiền, có phủ vải điều, rồi tuyên bố với quân sĩ: "Ba quân hãy cùng ta quan sát, nếu cả hai trăm đồng tiền này đều sấp, thì đó là điềm trời báo tất cả chúng ta đại thắng. Ngược bằng, có đồng ngửa, thì đó là đại sự của tất cả chúng ta có điều trắc trở." Nguyễn Huệ chắp tay khấn vái, rồi bưng mâm tiền, cung kính dâng lên rất cao, rồi hất tung xuống sân. Quân sĩ thấy những đồng tiền nhất loạt đều sấp, reo hò mừng rỡ, tin chắc trận này ra bắc sẽ đánh thắng quân Thanh. Kỳ thực, Nguyễn Huệ đã ngầm sai người đúc 200 đồng tiền mà cả hai mặt đều là mặt sấp.Tăng quân ở Nghệ AnSửa đổi
Ngày 29 tháng 11, quân Tây Sơn đến Nghệ An, đóng lại hơn 10 ngày để tuyển thêm quân.
Về thái độ của dân chúng, sử gia Nguyễn Khắc Thuần trong sách Đại cương Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ghi thì thanh niên địa phương nô nức gia nhập hàng ngũ Tây Sơn[29] còn sử gia Tạ Chí Đại Trường trong sách Lịch sử nội chiến Việt Nam 1771- 1802 thì dẫn lại thư giáo sĩ Longer là người đương thời gởi cho Julliard cho biết thêm thêm quân Tây Sơn bắt lính "nóng bức đến nỗi người ta không biết trốn vào đâu để tránh quân dịch. Các kẻ sai nha đem chó theo để tìm người trong khu rừng rậm cạnh bên như người ta tìm thú: người ta lấy dao xỉa vào những đống rơm dùng để đun nấu"[30] Số quân mới tuyển ở Nghệ An không được huấn luyện, cũng không còn kinh nghiệm tay nghề trận mạc nên kĩ năng chiến đấu kém xa đội quân Tây Sơn chính quy, nhưng vẫn có ích trong việc vận tải lương thực, xây cất doanh trại... Cứ 3 suất đinh thì lấy 1 suất lính, sau thuở nào gian ngắn, quân Tây Sơn đã có thêm hàng vạn người. Theo Đại Nam chính biên liệt truyện, số quân cũ và mới của Quang Trung là 10 vạn và hơn 100 voi chiến[2].
Quang Trung tổ chức duyệt binh và tiến ra bắc. Ngày 20/12, Quang Trung tiến đến Tam Điệp và tán thành chủ trương rút lui của Ngô Thì Nhậm.
Theo sách Lê triều dã sử, sở dĩ quân Tây Sơn hành quân nhanh gọn vì Nguyễn Huệ đã sắp xếp 3 người 1 tốp thay nhau 2 người cáng 1 đi suốt ngày đêm.
Theo Quân doanh kỳ lược của Trần Nguyên Nhiếp (là bí thư dưới quyền Tôn Sĩ Nghị), nghe tin thám tử quân Thanh những nơi chạy về báo Nguyễn Huệ đang lấy thêm lính Thanh - Nghệ và sắp đánh ra bắc, Tôn Sĩ Nghị vội cho quân tập dượt để sẵn sàng sẵn sàng tác chiến, sai phó tướng Hứa Thế Hanh trực tiếp chỉ huy mặt trận phía nam Thăng Long[31].
Chia đường xuất phátSửa đổi
Theo những nhà nghiên cứu và phân tích tân tiến, Quang Trung chia quân làm 5 đạo: tiền, hậu, tả, hữu và trung quân. Ông phân quân cũ cho những tướng còn tự tôi chỉ huy số quân mới tuyển để những người dân lính mới yên tâm chiến đấu. Các giáo sĩ phương Tây khi nhìn thấy đạo quân Tây Sơn này đã mô tả họ tàn tạ như những bệnh nhân do cuộc hành quân gấp gáp (dù họ chưa phải chiến đấu trận nào).
Đạo quân do Quang Trung chỉ huy có Ngô Văn Sở và Phan Văn Lân làm tiên phong, có cả tượng binh và kỵ binh đánh vào chính mặt nam Thăng Long. Đạo quân do đô đốc Tuyết chỉ huy theo đường thuỷ tiến vào sông Lục Đầu, đánh đồn quân cần vương của Lê Duy Kỳ ở Tp Hải Dương, chặn đường rút của quân Thanh bên kia sông Hồng. Đạo quân đô đốc Lộc chỉ huy cùng đạo quân đô đốc Tuyết theo đường thuỷ tiến vào sông Lục Đầu, tới đây tách ra đi gấp lên Phượng Nhãn, Lạng Giang chặn đường rút của quân Thanh phía bắc. Đạo quân đô đốc Bảo chỉ huy, cũng luôn có thể có tượng binh và kỵ binh theo đường Ứng Hoà (Hà Tây) ra làng Đại Áng, phối phù phù hợp với cánh quân Quang Trung đánh đồn Ngọc Hồi của Hứa Thế Hanh. Đạo quân đô đốc Long chỉ huy, cũng luôn có thể có tượng binh và kỵ binh theo đường Chương Đức, hướng lên Sơn Tây nhưng sẽ rẽ quặt sang làng Nhân Mục tập kích đồn Khương Thượng của Sầm Nghi Đống và tiến vào Thăng Long từ hướng tây.Đến nay, còn nhiều tranh luận chưa đi đến thống nhất Một trong những nhà nghiên cứu và phân tích về người chỉ huy đánh đồn Khương Thượng. Giáo sư Nguyễn Phan Quang trong "Phong trào nông dân Tây Sơn" nêu những giả thuyết rất khác nhau. Có thuyết nhận định rằng người chỉ huy là đô đốc Long, có ý kiến nhận định rằng đó là tướng Đặng Tiến Đông. Lại có ý kiến nhận định rằng hai người là một; và ý kiến khác nhận định rằng đô đốc Long thực ra tên là đô đốc Mưu...[32].Ngày 30 tháng chạp, Quang Trung cho quân ăn tết trước rồi hạ lệnh tiến quân. Ông hẹn với ba quân mồng 7 tháng Giêng âm lịch sẽ vào ăn tết ở Thăng Long.
Quang Trung đại phá quân ThanhSửa đổi
Xem thêm: Trận Hà Hồi, Trận Ngọc Hồi, Trận Đống Đa, Trận Thăng LongDiệt tiền đồnSửa đổi
Đêm trừ tịch (30 tết), từ phòng tuyến Tam Điệp, quân Tây Sơn xuất phát. Đạo quân do Quang Trung chỉ huy vượt sông Giao Thuỷ đánh đồn Gián Khẩu của quân cần vương nhà Lê. Quân Lê tan vỡ, Hoàng Phùng Tứ bỏ chạy.
Theo Đại Nam chính biên liệt truyện, quân Quang Trung thần tốc tiến lên bắt gọn đám quân Thanh thám thính và tiêu diệt những đồn bắc sông Nguyệt Quyết và đồn Nhật Tảo (Duy Tiên). Do đạo quân Tây Sơn hành quân nhanh và những đám quân thám thính bị bắt, quân Thanh từ đồn Hà Hồi tới Thăng Long không biết gì về cử động của quân Tây Sơn.
Dụ hàng đồn Hà Hồi, áp sát Ngọc HồiSửa đổi
Ngày 3 tháng Giêng, quân Tây Sơn tiến đến Hà Hồi cách Thăng Long khoảng chừng 20km. Quang Trung cho quân vây chặt đồn rồi sai bắc loa lôi kéo quân Thanh đầu hàng. Quân Thanh bị bất thần trước sự áp sát quá nhanh của quân Tây Sơn, không kịp kháng cự, đều ra hàng.
Ngày 5 tháng Giêng, Quang Trung tiến đến đồn Ngọc Hồi. Hứa Thế Hanh ở đây nghe tin đồn Hà Hồi bị diệt vội báo về Thăng Long. Tôn Sĩ Nghị vội điều Thang Hùng Nghiệp mang quân ra tăng viện, lại đặc sai 20 kỵ binh phải thay nhau chạy đi chạy lại báo cáo tình hình.
Nhưng khi tiến quân tới Ngọc Hồi, Quang Trung không đánh ngay. Quân Thanh bị động cũng không đủ can đảm giao tranh trước nhưng cũng không biết bị đánh lúc nào. Cả ngày mùng 4, Quang Trung chỉ cho quân hư trương thanh thế để uy hiếp tinh thần quân Thanh và gây sự để ý quan tâm của quân Thanh tới đạo quân do ông chỉ huy vào mặt trận Ngọc Hồi để tạo điều kiện cho yếu tố bất thần của những đạo quân đô đốc Long và đô đốc Bảo. Chính Tôn Sĩ Nghị nghe báo cáo của kỵ binh cũng trở nên hút vào đồn Ngọc Hồi mà không sở hữu và nhận ra rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn từ cánh quân của đô đốc Long.
Diệt đồn Đống ĐaSửa đổi
Khi Quang Trung diễu võ ngoài đồn Ngọc Hồi, đô đốc Long đang trên đường bắc tiến hướng tới Sơn Tây – nơi có đạo quân Vân Quý của Ô Đại Kinh – thì bất thần rẽ sang làng Nhân Mục nay thuộc xã Nhân Chính và Khương Đình và nửa đêm bất thần tập kích đồn Khương Thượng của Sầm Nghi Đống.
Theo Thánh vũ ký của Nguỵ Nguyên, những đội voi của Tây Sơn đều có đại bác trên sống lưng nã vào đồn. Quân Thanh bị đánh bất thần trong đêm tối, chết rất nhiều, tan vỡ bỏ chạy. Sầm Nghi Đống thấy không thể giữ được đồn bèn tự sát trên đài chỉ huy ở Loa Sơn (Khu vực phố chùa Bộc – Tp Hà Nội Thủ Đô lúc bấy giờ)[33].
Một số tài liệu mới mà giới nghiên cứu và phân tích đưa ra mới gần đây lại cho thông tin khác về diễn biến trận diệt đồn Khương Thượng. Theo đó, khi quân Thanh bị diệt đáng kể, Sầm Nghi Đống bỏ chạy lên cố thủ tại đài chỉ huy ở Loa Sơn. Đô đốc Long chia quân làm 2: một cánh đánh sang Nam Đồng để tiến vào Thăng Long, một ít quân tiếp tục vây hãm Loa Sơn. Sầm Nghi Đống không tự vẫn ngay mà cố thủ trên đài chờ cứu viện của Tôn Sĩ Nghị, nhưng tới ngày hôm sau không còn quân cứu, Sầm mới tuyệt vọng và thắt cổ tự sát[34].
Nhà thơ đương thời Ngô Ngọc Du đã làm bài thơ Loa Sơn điếu cổ có câu:
Thánh Nam thập nhị kình nghê quán Chiến điệu anh hùng đại võ côngDịch:
Thánh nam xác giặc mười hai đống Ngời sáng anh hùng đại võ côngKhu vực Khương Thượng và xung quanh, do xác quân Thanh chết quá nhiều, sau chất thành 12 gò cao, có đa mọc um tùm gọi là Gò Đống Đa. Trận diệt đồn Khương Thượng cũng còn gọi là trận Đống Đa.
Tiến vào Thăng LongSửa đổi
Hạ xong đồn Khương Thượng, ngay trong đêm mùng 4, đô đốc Long tiến vào bắn phá đồn Nam Đồng ở phía tây thành Thăng Long. Khi Tôn Sĩ Nghị nhận được tin báo việc đồn Khương Thượng thất thủ thì đô đốc Long đã diệt xong đồn Nam Đồng và tiến vào đánh bản doanh của Tôn Sĩ Nghị ở Thăng Long.
Tôn Sĩ Nghị vội vàng tháo chạy. Các tài liệu cũ đều mô tả cảnh hỗn loạn của quân Thanh.
Đại Nam chính biên liệt truyện viết:
"Tôn Sĩ Nghị đóng trên bãi cát, được tin bại trận vội vàng cưỡi ngựa một mình chạy về bắc. Tướng sĩ thấy vậy tranh nhau qua cầu mà chạy, cầu đứt, lăn cả xuống sông, chết đến vài vạn người, làm cho nước sông không chảy được."Theo Thánh vũ ký của Nguỵ Nguyên nhà Thanh:
"Sĩ Nghị chạy trốn qua được bờ bắc sông Phú Lương (Tức sông Hồng) liền cắt đứt cầu phao khiến những đạo quân của Hứa Thế Hanh và Trương Triều Long bị bỏ lại ở bờ nam. Do đó hơn 1 vạn người vừa tướng vừa quân xô nhau nhảy xuống sông để bơi sang bờ bắc và đều bị chết đuối cả"[35][36].Lê Chiêu Thống được tin Sĩ Nghị đã bỏ chạy, vội dắt gia quyến đuổi theo, ra đến bờ sông thì cầu đã gãy, phải men theo bờ sông phía Nghi Tàm, lấy được chiếc thuyền đánh cá chèo sang được bên kia sông Hồng. Em Lê Chiêu Thống là Lê Duy Chỉ được sai giữ cửa ô Yên Hoa (Tức Yên Phụ ngày này) thấy Chiêu Thống đã chạy, cũng bỏ chạy lên Tuyên Quang.
Trận Ngọc HồiSửa đổi
Sáng mồng 5 Tết, khi đô đốc Long tiến vào Thăng Long, Tôn Sĩ Nghị đã bỏ chạy, Quang Trung hạ lệnh đánh đồn Ngọc Hồi. Theo Đại Nam chính biên liệt truyện, đồn này được Sĩ Nghị quan tâm phòng thủ nhất, có phó tướng Hứa Thế Hanh đích thân ra chỉ huy. Đồn có hỏa lực mạnh, xung quanh có địa lôi và chông sắt. Để phá hỏa lực địch, Quang Trung làm sẵn 20 tấm mộc đỡ đạn có tẩm rơm ướt dàn đi trước.
Theo Lê quý kỷ sự và Việt sử Thông giám cương mục, mờ sáng mùng 5, 100 voi chiến Tây Sơn tiến lên. Ngựa quân Thanh sợ voi lui lại, giẫm lên nhau, lùi về đồn. Quân Thanh không đủ can đảm ra nữa, cố thủ trong đồn bắn ra. Quang Trung chia tượng binh làm hai cánh, một cánh vòng qua sau đồn Ngọc Hồi, đóng phía đông đê Yên Duyên để chặn đường địch rút; cánh kia là bộ binh dùng mộc tẩm rơm ướt tiến lên hãm đồn. Theo sách Hoàng Lê nhất thống chí, đây là đội quân cảm tử gồm 600 người, phân thành 20 tốp. Họ mang dao ngắn bên hông, khiêng một tấm mộc lớn được làm bằng gỗ phía ngoài quấn rơm ướt và 20 người cầm vũ khí tiến theo sau.
Hai mươi toán quân cảm tử dàn ngang thành thế trận chữ “Nhất”, phía trước là 20 tấm mộc kết liền với nhau như bức tường thành di động, xông thẳng vào trận địa của quân Thanh. Những tấm mộc bọc rơm ướt có tác dụng chống đỡ đạn súng hỏa mai và cung tên của quân Thanh từ trong chiến lũy bắn ra, che chở cho đội quân xung kích tiến lên. Đại bác quân Thanh bị vô hiệu lực hiện hành. Quân Tây Sơn dùng đoản đao và những thứ vũ khí mang theo xông lên phá cửa lũy, tiến vào đồn hỗn chiến. Quân nòng cốt Tây Sơn dưới sự chỉ huy của vua Quang Trung cũng theo đó mà nhảy vào đồn. Từ hai bên sườn đồi Ngọc Hồi, đội tượng binh cũng đồng thời đánh ập vào.
Đại Nam chính biên liệt truyện mô tả, quân Thanh không chống nổi chạy tản ra tứ phía, lại giẫm phải địa lôi chính mình đặt từ trước nên bị chết rất nhiều. Đồn Ngọc Hồi bị quân Tây Sơn thiêu cháy.
Quân Thanh từ đồn Ngọc Hồi chạy tới đê Yên Duyên, trông thấy phục binh Tây Sơn chặn đánh, phải đuổi theo đường Vịnh Kiều[37] trốn về Thăng Long. Nhưng chạy tới nửa đường thì gặp cánh quân đô đốc Bảo đánh tới từ làng Đại Áng. Quân Thanh phải chạy lên làng Quỳnh Đô[38] định trốn vào đầm Mựcthuộc làng Quýnh Đô.Quân Tây Sơn lùa voi chiến xuống đầm, đạp chết hàng vạn Quân Thanh[39]
Như vậy toàn bộ khối mạng lưới hệ thống đồn do Tôn Sĩ Nghị thiết lập để phòng thủ ở nam Thăng Long đều bị quân Tây Sơn tiêu diệt. Theo Thánh vũ ký của Nguỵ Nguyên, những tướng Hứa Thế Hanh, Trương Triều Long, Thượng Duy Thăng đều tử trận.
Khải hoànSửa đổi
Cũng theo Thánh vũ ký, đạo quân Vân Nam – Quý châu đóng ở Sơn Tây được tin những đồn thất thủ, tướng Ô Đại Kinh không giao chiến trận nào đã bỏ chạy, nhờ tướng người Việt là Hoàng Văn Đồng dẫn đường chạy về Trung Quốc.
Chiều mồng 5 tết (tức 30 tháng 1 năm 1789[40]), Quang Trung và đô đốc Bảo tiến vào Thăng Long trong sự nghênh đón của nhân dân, đô đốc Long ra đón rước vào thành. Đại Nam chính biên liệt truyện mô tả, áo bào của Quang Trung sạm màu khói súng.
Trên đường tháo chạy, Tôn Sĩ Nghị bị hai cánh quân Tây Sơn của đô đốc Tuyết và đô đốc Lộc chặn đánh ở Tp Hải Dương và Phượng Nhãn, tơi tả chạy về, bỏ lại cả quân ấn, kỳ bài, sắc thư. Trần Nguyên Nhiếp là bí thư dưới quyền Nghị sau này mô tả: Sĩ Nghị cùng Nguyên Nhiếp đi lạc lối, quanh co nhiều chỗ, bị đói khát 7 ngày đêm mới tới ải Nam Quan. Theo giáo sĩ De la Bissachere ở Việt Nam khi đó, số quân Thanh kịp theo Nghị qua bên kia biên giới chỉ có tầm khoảng chừng 50 người.
Lê Chiêu Thống cùng một số trong những cận thần cũng vội đuổi theo Nghị thoát sang bên kia biên giới.
Như vậy sớm hơn dự kiến, chỉ trong vòng 6 ngày, quân Tây Sơn đã đánh tan quân Thanh. Cánh quân Điền châu gần như thể bị diệt hoàn toàn, cánh quân Lưỡng Quảng nòng cốt bị thương vong nặng và tan rã gần hết, riêng quân Vân Nam – Quý châu không giao chiến mà rút êm về nước. Quang Trung đã hẹn với ba quân mồng 7 vào ăn tết ở Thăng Long nhưng chỉ đến mồng 5, quân Tây Sơn đã khải hoàn ở kinh thành.
Ngô Ngọc Du là một nhà thơ đương thời, đã ghi lại không khí tưng bừng của ngày thắng lợi oanh liệt đó của Tây Sơn trong một bài thơ:
Giặc đâu tàn bạo sang điên cuồng Quân vua một giận oai bốn phương Thần tốc ruỗi dài xông thẳng tới, Như trên trời xuống dám ai đươngMột trận rồng lửa giặc tan tành, Bỏ thành cướp đó trốn cho nhanh Ba quân đội ngũ chỉnh tề tiến, Trăm họ chật đường vui tiếp nghênhMây tạnh mù tan trời lại sáng Đầy thành già trẻ mặt như hoa, Chen vai khoác cánh cùng nhau nói: "Kinh đô vẫn thuộc núi sông ta"Các đồn bị hạSửa đổi
- Gián Khẩu
Yên Quyết
Nhật Tảo
Hà Hồi
Ngọc Hồi
Đống Đa
Nam Đồng (đừng nhầm với Nam Đồng, Tp Hải Dương)
Tế quân ThanhSửa đổi
Trong hồi ký của giáo sĩ Pierre-Jacques Lemonnier de la Bissachère (1764-1830) xuất bản tại Pháp năm 1812 nhận định rằng quân Thanh bị giết tại trận khoảng chừng 20.000 người (chưa tính số bị thương, bị bắt hoặc đào ngũ)[9] Thư đề ngày 20-1-1790 của giáo sĩ La Mothe gửi cho giáo sĩ Blandin thì ghi rằng "50.000 binh lính Trung Hoa đã chết vì tay Tiếm vương năm ngoái chỉ trong một cuộc giao chiến"[41] Không rõ những giáo sĩ lấy số liệu từ đâu, nhưng hoàn toàn có thể xác định quân Thanh bị thiệt hại rất nặng, có lẽ rằng khoảng chừng một nửa lực lượng đã bị tiêu diệt hoặc bị bắt.
Sau trận chiến, Quang Trung ra lệnh thu nạp và nuôi dưỡng hàng vạn tù binh Mãn Thanh[42]. Ông sai thu nhặt xương cốt quân Thanh tử trận, chôn thành những gò đống, lập đàn cúng tế và sai Vũ Huy Tấn soạn văn tế, biểu thị sự thương xót với những quân, dân Trung Quốc chết xa nhà. Bài văn có đoạn:
Nay ta Sai thu nhặt xương cốt chôn vùi Bảo lập đàn bên sông cúng tế Lòng ta thương chẳng kể người phương Bắc Xuất của kho mà đắp điếm đống xương khô Hồn những ngươi không vơ vẩn ở trời nam, hãy lên đường mà quay về nơi hương chí Nên kính ngưỡng ta đây là chủ, chan chứa lòng thành Nhưng mong sao đáp lại đạo trời, dạt dào lẽ sống[43].Kết quả và ý nghĩaSửa đổi
Chiến thắng Kỷ Dậu 1789 là một trong những trận chiến chống ngoại xâm nổi tiếng nhất trong lịch sử Việt Nam và cũng khá được những nhà nghiên cứu và phân tích Việt Nam như Nguyễn Lương Bích và Phạm Ngọc Phụng đánh giá là chiến công oanh liệt nhất của nhà vua bách chiến bách thắng Nguyễn Huệ[44]. Chiến thắng này đã chặn lại ý định xâm chiếm Đại Việt của nhà Thanh dưới thời Càn Long thịnh trị.
Sử quan nhà Nguyễn là Trần Trọng Kim năm 1920 cũng phải ngợi khen chiến tích này:
“ ông Nguyễn Huệ mới lên ngôi Hoàng Đế, truyền hịch đi những nơi, đường đường chính chính, đem quân ra đánh một trận phá 20 vạn quân Tàu, tướng nhà Thanh là Tôn Sĩ Nghị phải bỏ cả ấn tín mà chạy, làm cho vua tôi nước Tàu lo âu, tướng sĩ nhà Thanh thất đảm. Tưởng từ xưa đến nay nước ta chưa tồn tại võ công nào lẫm liệt như vậy. ”Hành quân thần tốc, hạ chớp nhoáng liên tục gần 10 đồn, tiêu diệt đội quân địch đông hơn từ cường quốc phương bắc. Tất cả chỉ ra mắt trong 6 ngày. Yếu tố bất thần trong giải pháp của Quang Trung luôn khiến quân Thanh lâm vào cảnh thế bị động. Bất ngờ kế hoạch mà ông giành được là đánh địch ở không khí và thời gian do mình lựa chọn[45].
Đầu tiên là việc ra quân thần tốc. Các giáo sĩ cũng ghi nhận là trong lần ra Bắc thứ hai, Nguyễn Huệ "tiến như vũ bão... từ Thanh Hoá ra Ninh Bình chỉ mất có một ngày, không quản đường xa khó nhọc đã làm chết nhiều ngựa voi của ông, trong khi người khác phải mất ba bốn ngày". Tôn Sĩ Nghị ban đầu yên tâm với khối mạng lưới hệ thống đồn phòng thủ liên tục nương tựa nhau, định cho quân nghỉ ngơi tới mùng 6 tết mới ra quân đánh Tây Sơn. Nhưng Tây Sơn hành quân quá nhanh tới Tam Điệp ngay từ trước Tết nguyên đán buộc Nghị phải thay đổi kế hoạch. Từ chủ định tấn công, Nghị không kịp điều quân thực hiện ý định đó mà phải phòng thủ chờ quân Tây Sơn đến.[46].
Trong suốt cuộc hành quân bắc tiến, đạo quân nòng cốt do đích thân Quang Trung chỉ huy đó đó là đạo quân giao chiến nhiều nhất. Liên tiếp hạ những đồn Gián Khẩu, Nguyệt Quyết, Nhật Tảo rồi Hà Hồi, tưởng chừng mũi chủ công đang đà thắng trận này sẽ sấn ngay tới Ngọc Hồi dù nó kiên cố. Thấy quân Tây Sơn tiến nhanh và đã bị choáng váng vì mất liền mấy đồn từ Hà Hồi về phía nam nên quân Thanh sẵn sàng nghênh chiến ở Ngọc Hồi ngoài cửa ngõ Thăng Long. Việc Quang Trung hành quân quá nhanh và hạ những đồn tiền tuyến cũng quá mau lẹ khiến quân Thanh ở Ngọc Hồi bị động, không đủ can đảm dữ thế chủ động tác chiến. Nhưng đó đó đó là lúc biến ảo nhất trong giải pháp quân sự của Quang Trung tại lần bắc tiến này.
Theo sách của Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng thì mũi tên bay rất nhanh, từng xuyên thủng liên tục những rào cản thì bất chợt tạm dừng trước đồn Ngọc Hồi[47]. Quang Trung bất thần hoãn binh không đánh, chỉ phô trương thanh thế cho đạo quân của đô đốc Long, tưởng như sẽ đánh thẳng vào đạo quân Vân Quý của Ô Đại Kinh ở Sơn Tây thì lại rẽ bước ngoặt quyết định vào đồn Khương Thượng - sườn tây Thăng Long - chỗ Tôn Sĩ Nghị không ngờ đến. Cuộc tập kích của đô đốc Long bất thần và mạnh mẽ và tự tin tới mức khi đồn Ngọc Hồi – lá chắn tin tưởng nhất của Nghị - chưa mất, Nghị đã bỏ chạy. Việc quân đô đốc Long tung hoành trong kinh thành khiến đồn Ngọc Hồi dù kiên cố song quân Thanh ở đó cũng giảm nhiều nhuệ khí khi kinh thành sau sống lưng đã bị hạ - không hề được che chắn và tiếp viện từ đại doanh của chủ tướng họ Tôn. Mục tiêu trước mắt đạo quân nòng cốt của Quang Trung, chỉ với sau một hôm, lại không hề là một trở ngại lớn như ban đầu nữa. Đó mới là lúc ông thúc quân đánh chiếm đồn.
Như vậy là đạo quân nòng cốt tác chiến nhiều nhất lại không phải là đạo quân đâm nhát kiếm quyết định vào quân Thanh để giải phóng Thăng Long. Đại doanh tan vỡ, chủ tướng Tôn Sĩ Nghị bỏ chạy khiến quân Vân Quý không đánh phải tự rút. Trường hợp này tương tự như đạo quân Vân Nam của Mộc Thanh tháo chạy trong khởi nghĩa Lam Sơn, khi đạo quân nòng cốt của Liễu Thăng đã bị diệt.
Theo những nhà nghiên cứu và phân tích Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, giải pháp phối hợp vừa gấp gáp vừa thư thả, giương đông kích tây, tránh chỗ mạnh nhằm mục đích chỗ yếu hơn ở Ngọc Hồi – Khương Thượng đã đạt đến đỉnh cao trong nghệ thuật và thẩm mỹ quân sự của Nguyễn Huệ[48]. Trong 3 đạo quân Thanh, cánh quân đông đảo nhất, mạnh nhất là của Tôn Sĩ Nghị và cánh quân ít nhất, yếu nhất đó đó là quân Điền châu của Sầm Nghi Đống. Quang Trung đã chọn tiềm năng đánh vào quân Điền châu vừa yếu nhất lại vừa dùng kỳ binh đánh bất thần, vào thời điểm nửa đêm nên kĩ năng thắng lợi rất cao. Xét trên toàn cục, tuy lực lượng ít hơn (10 vạn so với 20 vạn), nhưng do biết tập trung binh sĩ đánh vào những khu vực then chốt của địch nên quân Tây Sơn thực tế chỉ đương đầu với khoảng chừng già nửa số quân Thanh sang Đại Việt, nên lực lượng tương đối cân đối. Quang Trung đã không dàn lực lượng tác chiến cùng lúc với tất cả những cánh quân Thanh (không đánh cánh quân Vân Quý của Ô Đại Kinh) mà vẫn có thắng lợi lớn trên toàn mặt trận, đuổi được quân Thanh ra khỏi bờ cõi.
Những trận kịch chiến ở Khương Thượng (hay Đống Đa) và Ngọc Hồi là lớn số 1, ác liệt nhất, mang tính chất chất quyết định nhất trong toàn bộ chiến dịch bắc tiến đánh quân Thanh của Quang Trung. Vì vậy, tuy nhiên chiến dịch phá quân Thanh còn nhiều trận đánh khác nhưng đời sau vẫn thường gọi trận chiến này là trận Ngọc Hồi - Đống Đa.
Nhà nghiên cứu và phân tích Hồ Bạch Thảo nhận định:[49]
“ Cặp mắt kế hoạch của Càn Long coi thành Thăng Long là nơi dễ đánh nhất, nếu vua Quang Trung đóng tại đó, coi như con chim đã vào trong “lồng” của y; ngoài ra Càn Long còn cần thận soạn ra kế hoạch vượt sống Hồng, gọi là “ám độ”. Nhưng khi vào thành, thì quân Tây Sơn đã rút gần hết. Rồi với thiên tài dụng binh của vua Quang Trung, thành Thăng Long trở thành cái “lồng” nhốt quân Thanh, Tôn Sĩ Nghị bị quân Tây Sơn truy kích bèn ra lệnh chặt cầu, hành vi đớn hèn này giết tất cả Đề Trấn dưới quyền. ”Trận Ngọc Hồi – Đống Đa chấm hết sự tồn tại của nhà Hậu Lê. Lê Duy Kỳ chạy sang lưu vong rồi chết ở Yên Kinh. Vua Tây Sơn – nhà vua Quang Trung sau đó không lâu chính thức được nhà Thanh công nhận, trở thành người quản lý Bắc Hà. Chiến thắng này cũng đánh dấu bước phát triển cực thịnh – dù không dài - của nhà Tây Sơn.
Các ý kiến rất khác nhau về số quân ThanhSửa đổi
Số quân Thanh sang Đại Việt được ghi chép trong những sử sách của Việt Nam, của Trung Quốc, cũng như của người phương Tây đương thờicó những điểm khác lạ rất lớn. Các nhà nghiên cứu và phân tích Nguyễn Phan Quang, Tạ Chí Đại Trường, Trần Gia Phụng đã có những tổng hợp về những nguồn tài liệu liên quan tới vấn đề này; nguồn tài liệu do những nhà nghiên cứu và phân tích Việt Nam dẫn ra khá tương đồng[50]
Sự khác lạ Một trong những số liệu do nhiều nguyên nhân rất khác nhau: việc phao tin phóng đại hoặc che giấu bớt lực lượng của những bên, không khí chiến dịch khá rộng (chỉ tính số quân Thanh đóng ở khu vực tác chiến hay tính cả lực lượng vận tải phục vụ hầu cần ở phía sau), và cả sự phức tạp trong phương pháp tính thành phần của quân Thanh (sử Trung Quốc chỉ ghi rõ số quân chính quy nhưng không ghi rõ số lượng quân địa phương, dân binh đi theo tương hỗ, cũng không ghi rõ về số lượng quân Lê Chiêu Thống, quân Hoa kiều trợ giúp nhà Thanh).
Việt NamSửa đổi
- Sử sách của Việt Nam như Việt Sử Thông Giám Cương Mục, Đại Nam Thực Lục, Lê Quý Kỷ Sự, Tây Sơn Thuật Lược... không ghi chép rõ số quân Thanh.
Hoàng Lê nhất thống chí có chép lại "Tám điều quân luật" và "Bài hịch" của Tôn Sĩ Nghị. Trong "Bài hịch", Tôn Sĩ Nghị tuyên bố số quân Thanh có 50 vạn. Theo "Tám điều quân luật" thì "từng người lính được cấp một tên phu" (điều 8). Vậy số quân Thanh 50 vạn thì số phu cũng 50 vạn và toàn bộ lên đến mức 1 triệu người. Hầu hết những nhà sử học đều cho số lượng 1 triệu chỉ là phóng đại nhằm mục đích khoa trương thanh thế. Nhưng nó cũng cho ta biết rằng 1 người lính chính quy sẽ có một người phu đi theo.
Đại Nam Chính Biên Liệt Truyện sơ tập (Q..30) và Nguyễn Thị Tây Sơn Ký chép số quân là 20 vạn, nhưng không xác định số lượng đó có gồm có lực lượng quân địa phương, nghĩa dũng và dân phu hay là không.
Tỷ lệ giữa binh lính và dân phu trong những tài liệu cũng không thống nhất. Điều 8 trong "Quân luật" của Tôn Sĩ Nghị quy định 1 lính được cấp 1 phu, trong lúc "Lê Sử Toản Yếu" và "Minh Đô Sử" của Việt Nam lại chép 1 chiến binh có 3 dân binh phục vụ.
Bài Hàng binh Chiếu của Quang Trung do Ngô Thì Nhậm viết, là tài liệu được công bố ngay sau thắng lợi Kỷ Dậu. Bài chiếu có đoạn viết:
Có tài liệu Việt Nam khác thì viết rằng lực lượng quân Thanh xâm lăng Đại Việt có tầm khoảng chừng hai mươi vạn (tức 200.000 quân). Đối chiếu với những tài liệu Trung Quốc thì số lượng 20 vạn là khá hợp lý (tài liệu Trung Quốc ghi nhận Càn Long lôi kéo 29.500 quân chính quy, 6.000 quân địa phương, 10 vạn dân binh, lại lôi kéo thêm khoảng chừng 1 vạn Hoa kiều đang sống ở miền Bắc Việt Nam, vài vạn quân nhà Lê). Nhà nghiên cứu và phân tích Tạ Chí Đại Trường kết luận rằng "Tạm thời ta dùng số lượng 20 vạn của sử Việt kể luôn quân chính quy và phụ lực của Thanh, quân nghĩa dũng của nhà Lê, chắc không sai bao nhiêu".
Người phương Tây đương thờiSửa đổi
Một số thương nhân, giáo sĩ phương Tây đến Đại Việt vào khoảng chừng thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19 có ghi lại trong hồi ký và thư từ, một ít tư liệu về thắng lợi Kỷ Dậu 1789.
- Một thương nhân Anh là J. Barrow đến Đại Việt năm 1792 lại ghi nhận một số trong những liệu khác, số quân Thanh là 10 vạn.
Một nguồn thông tin thư từ của một số trong những người dân nước ngoài sống ở vùng Thăng Long ngay trong thời gian xảy ra trận chiến này. Số thư từ này còn được ghi lại trong tập "Nhật Ký của hội truyền giáo Bắc Kỳ" tàng trữ tại Nha văn khố quốc gia Paris. Một bức thư gửi từ Thăng Long đề ngày 25/10/1788 phản ánh một "tin đồn" về 30 vạn quân Thanh sắp kéo sang cứu viện cho Lê Chiêu Thống.
Bức thư của một linh mục trông coi giáo dân ở vùng Thăng Long đề ngày 26 tháng 12 năm 1788 cho biết thêm thêm rõ: "Viện binh Trung Hoa gồm độ 28 vạn người, một nửa đóng trong thành phố, nửa còn sót lại ở bên kia sông". Theo nhận định của Trần Gia Phụng thì:
Theo nhà nghiên cứu và phân tích Tạ Chí Đại Trường thì:[53].
“ Còn về số ước tính của giáo sĩ, ta nghĩ rằng họ thấy thanh thế quân Thanh to quá so với thành viên con người thời loạn trốn chui trốn nhủi như họ và người đương thời, nên đã phóng đại ra. Tạm thời ta dùng số lượng 20 vạn của sử Việt kể luôn quân chính quy và phụ lực của Thanh, quân nghĩa dũng của nhà Lê, chắc không sai bao nhiêu.... ”Một tài liệu khác trong hồi ký của giáo sĩ Pierre-Jacques Lemonnier de la Bissachère (1764-1830) xuất bản tại Pháp năm 1812 cho biết thêm thêm rằng quân Thanh sang Đại Việt khoảng chừng 40.000 người và bị giết tại trận khoảng chừng 20.000 người. Do ông De la Bissachère tới Đàng Ngoài năm 1790-chỉ 1 năm sau trận chiến và ở lại cho tới năm 1798 nên Trần Gia Phụng nhận định rằng "hoàn toàn có thể ông (de la Bissachère) thu thập được nhiều nguồn tin và lượng định số lượng quân Thanh sang nước Việt"[9].
Nhật ký về những sự kiện đáng ghi nhớ trong địa phận Giáo hội Bắc kỳ từ tháng 10-1788 cho tới cuối thời điểm tháng 7-1789 ghi rằng "Quang Trung đã cho đem về Phú Xuân và về tân kinh đô tới 2.000 - 3.000 cỗ đại bác và súng thần công (chiến pháo), không biết bao nhiêu là súng dài và khí giới khác cùng với vô số tiền bạc và (đại khái) tất cả những vật liệu quý giá bắt được của quân Trung Hoa"[54] Dựa theo số lượng chiến lợi phẩm này, hoàn toàn có thể thấy số lượng quân Thanh là không dưới vài vạn.
Thư đề ngày 20-1-1790 của giáo sĩ La Mothe gửi cho giáo sĩ Blandin ghi rằng "50.000 binh lính Trung Hoa đã chết vì tay Tiếm vương năm ngoái chỉ trong một cuộc giao chiến"[41] Nếu số lượng này là đúng chuẩn, hoàn toàn có thể thấy số lượng quân Thanh (gồm quân chính quy và dân binh) kéo sang Đại Việt chí ít cũng phải 10 vạn.
Trung QuốcSửa đổi
Đại Thanh Thực Lục, bộ sử chính thức của nhà Thanh, ghi chép đầy đủ những lệnh dụ của vua Thanh cho biết thêm thêm quân Thanh được lệnh sang đánh Đại Việt là 29.500 quân chính quy (quân nòng cốt tinh nhuệ điều động ở bốn tỉnh phía nam), 6.000 quân địa phương và khoảng chừng 10 vạn dân binh phục vụ vận tải, trong đó:
- Cánh quân Lưỡng Quảng do Tôn sĩ Nghị trực tiếp thống lãnh. Cánh quân này gồm 8.000 quân chính quy tỉnh Quảng Ðông, 13.500 quân chính quy tỉnh Quảng Tây. Tổng cộng có 21.500 quân chính quy (ban đầu có 15.000, sau tăng viện thêm 6.500), ngoài ra còn tồn tại 1.500 phu chăn ngựa và 751 con ngựa, 20 khẩu phách sơn pháo.
Cánh quân Vân Quý do đề đốc Ô Đại Kinh chỉ huy có 8.000 quân chính quy, ngoài ra còn tồn tại 2.000 con ngựa và 2000 con bò để chở lương thực.
Có khoảng chừng 6.000 quân địa phương đi theo 2 cánh quân trên, nhưng không rõ mỗi cánh quân có bao nhiêu quân địa phương.
Cánh quân Vân Quý có 2 vạn dân binh phục vụ vận tải. Không có ghi chép rõ ràng số dân binh phục vụ cánh quân Lưỡng Quảng, nhưng riêng đội quân Quảng Tây thuộc cánh quân này đã có 54.000 dân binh đi theo phục vụ (theo tuần phủ Quảng Tây là Tôn Vĩnh Thanh thì số dân binh phục vụ cho cánh quân Lưỡng Quảng là hơn 10 vạn).
Trong "Càn Long chinh vũ An Nam Ký", Ngụy Nguyên đời Thanh khoảng chừng vài chục năm sau có chép: số quân Thanh là 18.000, trong đó đạo quân Lưỡng Quảng là 10.000 (chưa tính số viện binh sau này) và đạo quân Vân Quý là 8.000. Nhưng Ngụy Nguyên cho biết thêm thêm thêm: "bấy giờ những thổ binh, nghĩa dũng đi theo, tiếng đồn đại binh có vài chục vạn". Như vậy, số quân nòng cốt có tầm khoảng chừng 18.000 (chưa tính 11.500 viện binh tương hỗ update sau đó), chưa tính số "nghĩa binh", "nghĩa dũng" và dân phu vận chuyển có mấy chục vạn người. Dù vậy như Ngụy Nguyễn cũng nói, đây chỉ là "tiếng đồn".
Theo Tiến sĩ Nguyễn Duy Chính của Đại học Irvine, Hoa Kỳ thì sổ trả lương và kế toán của nhà Thanh ghi rằng ở phía Đông (vùng Bắc Việt Nam) họ có 10.000 quân, phía Tây có 8.000 và thêm vào đó số viện binh theo những nguồn tài liệu khác, sẽ vào khoảng chừng 30.000 quân chính quy[55]. Và cũng trong phân tích này, tiến sĩ có dẫn lại sử gia Ba Lan tên là Wieslaw Olszewski ghi quân Thanh có 200.000 quân (không ghi rõ là loại quân gì) sang nước Việt nhưng không rõ số đánh nhau với Tây Sơn là bao nhiêu[55].
Theo những nhà nghiên cứu và phân tích Tạ Trí Đại Trường[56], Phan Huy Lê[57], Hồ Bạch Thảo[58] và Trần Gia Phụng, sử sách nhà Thanh đã ghi hạ thấp số quân viễn chinh để giảm sút sự thất bại trầm trọng của triều Thanh. Các sử gia Trung Quốc đó không ghi chép đầy đủ những lực lượng của toàn bộ quân viễn chinh, nhưng chính những đoạn ghi chép của sử sách nhà Thanh, nhất là bộ Đại Thanh Thực Lục, lại thể hiện nhiều xích míc: Số quân vài vạn mà Đại Thanh Thực Lục ghi không tính đến số "thổ binh", "nghĩa dũng" và dân phu[59]. Hơn nữa, với một đạo quân mấy vạn thì triều đình nhà Thanh tránh việc phải cử tổng đốc Lưỡng Quảng là Tôn Sĩ Nghị làm thống soái, dưới trướng gồm một loạt võ quan cao cấp như: Đề đốc Phó tướng Hứa Thế Hanh, Đề đốc Ô Đại Kinh, Phó tướng Khánh Thành, Phó tướng Hình Đôn Hạnh; những tổng binh Thượng Duy Thăng, Trương Triều Long, Lý Hóa Long cùng rất nhiều Tham tướng, Tri phủ, Tri huyện, v.v... Nếu chỉ điều mấy vạn quân, Càn Long cũng không phải quan tâm tới mức vài ngày lại ra một chỉ dụ[58]. Báo cáo của tướng Thanh trước khi lên đường sang Việt Nam có nêu số quân Tây Sơn ở Bắc Hà có 6 vạn (lúc Nguyễn Huệ chưa rút quân về nam), chưa tính quân đội Tây Sơn (3-4 vạn) đóng ở phía nam, nhà Thanh là bên tấn công nên chắc như đinh phải lôi kéo số quân nòng cốt đông hơn, vậy thì lực lượng quân Thanh phải vào khoảng chừng 10 - 15 vạn lính chính quy trong tổng số 29 vạn quân, dân binh đủ nhiều chủng loại.
Trong nội dung bài viết in trên Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển[60], Nguyễn Duy Chính dẫn lại những tổng kết của Lại Phúc Thuận, một học giả đã dày công nhờ vào những tài liệu của Thanh triều như Thanh Cao Tông Thuần Hoàng Đế thực lục, Khâm định An Nam kỷ lược, Thanh sử cảo, Đông Hoa tục lục và những sổ sách của Bộ Hộ, Bộ Hình v.v. để biên soạn thành Càn Long Trọng Yếu Chiến tranh chi Quân Nhu Nghiên cứu (乾隆重要戰爭之軍需研究), xác định quân Thanh vào Việt Nam gồm có quân chính quy và quân phụ trợ. Quân chính quy ở cánh Lưỡng Quảng có 21.500 người (Quảng Tây đợt một 10.000, đợt hai 3.500; Quảng Đông đợt đầu 5.000, đợt sau 3.000), sắp xếp 4.000 quân đóng ở những quan ải dọc biên, 5.000 quân không theo đại quân mà chia ba toán (2.000 phòng thủ Lạng Sơn, 1.300 canh giữ 17 kho lương dọc đường Lạng Sơn-Thăng Long, 1.700 canh phòng những nơi hiểm yếu), chỉ có 12.500 người ở cánh này theo Tôn Sĩ Nghị và Hứa Thế Hanh chỉ huy đưa xuống Thăng Long. Số quân phụ trợ (gồm thổ binh phối hợp, mã phu, dân phu) ước mấy chục vạn người.
Theo tính toán của Trần Gia Phụng thì theo chính sử nhà Thanh, hai cánh quân của Tôn Sĩ Nghị và Ô Đại Kinh khi cộng lại sở hữu tầm khoảng chừng 2 vạn quân chính quy (chưa tính gần viện binh tương hỗ update thêm sau đó), thêm đoàn quân tiếp liệu của Tôn Vĩ Thanh không dưới 10.000 người nên khi cộng lại đã được 40.000 quân chính quy. Mỗi quân chính quy lại đem theo ít nhất một người phu (điều thứ 8 của quân luật Tôn Sĩ Nghị) thì số người Thanh qua Đại Việt tối thiểu là 80.000. Đây là số lượng tối thiểu, mà thực tế theo ông, phải cao hơn thế nữa do những tướng lãnh và sĩ quan Thanh chắc như đinh phải đem theo nhiều hơn nữa một người phu, và trước đó để đánh một bộ lạc 150.000 người mà nhà Thanh lôi kéo đến 8 vạn quân, Đại Việt dân đông hơn rất nhiều (khoảng chừng 5 - 6 triệu dân) nên số lượng 1-2 vạn quân là quá ít[9]. Tài liệu này khá khớp với tài liệu của giáo sĩ Pierre-Jacques Lemonnier de la Bissachère khi ông cũng ghi lại rằng quân chính quy của nhà Thanh sang Việt Nam năm đó có tối thiểu (đã bị chính sử Trung Quốc ghi chép giảm sút) 40.000 người. ông Phụng tin rằng số quân Thanh hoàn toàn có thể còn đang cao hơn thế nữa chút ít, tuy nhiên hoàn toàn có thể tạm tin được số lượng 40.000 quân chính quy (chưa tính vài chục nghìn dân binh)[61].
Trong thơ caSửa đổi
Tượng đài Hoàng đế Quang Trung tại Bảo tàng Quang Trung (Bình Định)
Trong Đại Nam Quốc Sử diễn ca có đoạn nói về vua Quang Trung đại phá quân Thanh như sau:
Quân Thanh đã được Thăng Long,
Một hai rằng thế là xong việc mình.
Dùng dằng chẳng chịu tiến binh,
Nhác đường phòng thủ, mống tình đãi hoang.
Ngụy Tây[62] nghe biết sơ phòng,
Giả điều tạ tội, quyết đường cất quân.
Dặm tràng nào có ai ngăn,
Thừa hư tiến bức đến gần Thăng Long.
Trực khu đến lũy Nam Đồng,
Quan Thanh dẫu mấy anh hùng mà đang?
Vua Lê khi đó vội vàng,
Cùng Tôn Sĩ Nghị sang đàng Bắc Kinh.
Qua sông lại sợ truy binh,
Phù kiều chém đứt, quân mình thác oan.
Ngẩn ngơ đến ải Lạng Sơn,
Theo sau còn tồn tại quân quan mấy người.
Cầm tay Sĩ Nghị than dài,
Vì mình kiển bộ nên người luống công,
Nhẽ đâu lại dám bận lòng,
Xin về đất cũ để mong tái đồ.
Tôn công cũng luôn có thể có tiên trù,
Đã dâng một biểu xin cầu viện binh.
Trong bài thơ Lịch sử nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh ca tụng vua Quang Trung:
“ Nguyễn Huệ là người phi thườngMấy lần đánh đuổi giặc Xiêm, giặc Tàu.
Ông đã chí cả mưu cao,
Dân ta lại biết cùng nhau một lòng.
Cho nên Tàu dẫu làm hung,
Dân ta vẫn giữ non sông nước nhà. ” — Hồ Chí Minh[63]
Chú thíchSửa đổi
^ Cung Trung Ðáng, Cố Căn Bác Vật Viện, giản văn Lê Duy Kỳ ngày 24 tháng 8 năm Càn Long 53 [23-9-1788]. Trang Cát Phát, TTVC (1982) tr. 356-7 ^ a b Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 219-220. Các nhà nghiên cứu và phân tích dẫn 3 nguồn: Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, số quân mới là 8 vạn được xem là quá nhiều, Hoàng Lê nhất thống chí ghi số quân mới 1 vạn được xem là quá ít. Các nhà nghiên cứu và phân tích thống nhất chỉ chắc như đinh số quân mới đã có được là hàng vạn và tổng số quân theo Đại Nam chính biên liệt truyện ghi 10 vạn là hợp lý hơn hết. ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 219-220. ^ Giả thuyết cuộc hành quân thần tốc của Hoàng đế Quang Trung, Báo Bình Định, mục Văn hóa, ngày đăng 27/01/2022. Truy cập ngày 21 tháng 8 năm 2022. ^ Khâm định Việt sử Thông giám cương mục chép: Bấy giờ luôn năm mất mùa, đói kém, nhất là năm nó lại càng quá lắm. Quân lính nhà Thanh đóng ở kinh thành rông rỡ cướp bóc; dân chúng lại càng chán nghét. Triều đình đốc thúc lương quân, những châu và huyện đều không đáp ứng. Nhà vua bèn sai những quan chia nhau thao tác này. Dân chúng có người đến nỗi phải mếu máo mà dâng nộp. Đường tiếp tế lương thực cho quân Thanh thì xa, nên bao nhiêu lương và tiền mà triều đình thu được của dân đều đem cung đốn cho họ hết sạch. Còn vài vạn người vừa nghĩa binh những đạo vừa ưu binh Thanh Nghệ thì đều lòng không dạ trống đi theo việc binh nhung. Lòng người do đấy lại càng chia rẽ tan tác. ^ a b Tạ Chí Đại Trường (1973), Lịch sử Nội Chiến Việt Nam 1771- 1802, Sài Gòn: Nhà xuất bản Văn Sử Học, tr. 167 ^ Mùa Xuân Nói Chuyện Đống Đa-GS Trần Gia Phụng trích từ Cao Tông thực lục:Theo Cao Tông thực lục, cánh quân Lưỡng Quảng do Tôn Sĩ Nghị trực tiếp điều động là một vạn người (10.000). Số quân nầy phân thành hai khi tới Lạng Sơn. Hai ngàn (2.000) người ở lại Lạng Sơn, còn 8,000 người tiếp tục tiến đánh Thăng Long. Trong sách Thánh vũ ký, Ngụy Nguyên cũng chép lại như vậy. Về sau cánh này được tăng cường thêm 11.500 quân nữa. Cũng theo Cao Tông thực lục, ở phía tây, đề đốc Vân Nam là Ô Đại Kinh đem 8,000 quân qua đường Tuyên Quang. Như thế, theo chính sử Trung Hoa, tổng số quân Thanh cả hai cánh là 29,500 người. ^ Mùa Xuân Nói Chuyện Đống Đa-GS Trần Gia Phụng trích:Tài liệu Tây phương thứ ba của giáo sĩ Pierre-Jacques Lemonnier de la Bissachère (1764-1830) đến Đàng Ngoài khoảng chừng năm 1790, viết trong hồi ký xuất bản ở Paris năm 1812 rằng quân Thanh sang Đại Việt khoảng chừng 40,000 người và bị giết tại trận khoảng chừng 20,000 người. Giáo sĩ De la Bissachère ở lại Đàng Ngoài cho tới năm 1798, nên hoàn toàn có thể ông thu thập được nhiều nguồn tin và lượng định số lượng quân Thanh sang nước Việt. ^ a b c d e Mùa Xuân Nói Chuyện Đống Đa -Trần Gia Phụng ^ Theo Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ, trích dẫn từ Thánh vũ ký của Ngụy Nguyên đời Thanh ^ Trương Hữu Quýnh, Phan Đại Doãn, Nguyễn Cảnh Minh, Đại cương Lịch sử VN, Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, năm 1997. Trang 442 ^ Lê Đình Sĩ, sách đã dẫn, tr 205 ^ Quang Trung-Nguyễn Huệ Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn-Đặng Phương Nghi phần Quang Trung dưới mắt những nhà truyền giáo phương Tây p292 ^ Mùa Xuân Nói Chuyện Đống Đa-GS Trần Gia Phụng trích:Tài liệu Tây phương thứ ba của giáo sĩ Pierre-Jacques Lemonnier de la Bissachère (1764-1830) đến Đàng Ngoài khoảng chừng năm 1790, viết trong hồi ký xuất bản ở Paris năm 1812 rằng quân Thanh sang Đại Việt khoảng chừng 40.000 người và bị giết tại trận khoảng chừng 20.000 người. ^ Quang Trung-Nguyễn Huệ, Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn, Đặng Phương Nghi phần Quang Trung dưới mắt những nhà truyền giáo phương Tây tr. 298 ^ Khâm định Việt sử Thông giám cương mục ^ a b Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, 1976 ^ Lai Phúc Thuận, Càn Long Trọng Yếu Chiến tranh Chi Quân Nhu Nghiên cứu (1984) tr. 430 ^ Lỗi chú thích: Thẻ sai; không còn nội dung trong thẻ ref mang tên harvnb35 ^ Tạ Chí Đại Trường 1973, tr.225Lỗi harv: không còn tiềm năng: CITEREFTạ_Chí_Đại_Trường1973 (trợ giúp) ^ Tạ Chí Đại Trường (1973), Lịch sử Nội Chiến Việt Nam 1771- 1802, Sài Gòn: Nhà xuất bản Văn Sử Học, tr. 166 trích: Ở Lạng Sơn, thấy quân lính dưới quyền trốn mất, Phan Khải Đức ra hàng còn Nguyễn Văn Diễm rút vội về Kinh Bắc phù phù hợp với Trấn thủ Nguyễn Văn Hoà chống giữ và đưa thư cáo cấp về Thăng Long. ^ a b Việt sử Toàn Thư - trang 384. ^ Tập san Sử Địa chuyên đề Quang Trung 1968 tr 252 trích từ Càn Long chinh vũ An Nam ký-Nguỵ Nguyên ^ Tạ Chí Đại Trường (1973), Lịch sử Nội Chiến Việt Nam 1771- 1802, Sài Gòn: Nhà xuất bản Văn Sử Học, tr. 167-168 ^ Lê quý kỷ sự, tr. 120 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, 1976, tr 216-219 ^ Đọc lại: Hoàng đế Quang Trung ra Bắc, Nguyễn Duy Chính, BBC Vietnam, 4 tháng 1 năm 2022 ^ Nghiên cứu lịch sử. Số phát hành 183. Viện sử học, 1978 Trang 30 ^ Nguyễn Khắc Thuần (2005), Đại cương Lịch sử cổ trung đại Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, tr. 288 ^ Tạ Chí Đại Trường (1973), Lịch sử Nội Chiến Việt Nam 1771- 1802, Sài Gòn: Nhà xuất bản Văn Sử Học, tr. 168 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 229 ^ Lê Đình Sĩ, sách đã dẫn, tr 232 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, sách đã dẫn, tr 235 ^ Lê Đình Sĩ, sách đã dẫn, tr 237 ^ Quang Trung - Nguyễn Huệ, Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn (2006), tr 89. Bài Việt Thanh sử chiến của Hoàng Xuân Hãn, dịch Thánh Vũ ký của Ngụy Nguyên ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, khuôn khổ tham khảo, tr 239 ^ Nay là Vĩnh Quỳnh – Thanh Trì – Tp Hà Nội Thủ Đô ^ Xã Vĩnh Quỳnh, Thanh Trì – Tp Hà Nội Thủ Đô ^ Sách Hoàng Lê nhất thống chí. tr.348. ^ Đổi âm lịch sang dương lịch. ^ a b Quang Trung Nguyễn Huệ (tập san sử địa), Nhà xuất bản Hồng Bàng Tạp chí xưa và nay, xuất bản năm 2012, trang 71 ^ Quang Trung - Nguyễn Huệ những di sản và bài học kinh nghiệm tay nghề, Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn, 2006, tr. 43 ^ Quang Trung - Nguyễn Huệ những di sản và bài học kinh nghiệm tay nghề, Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn, 2006, tr. 44 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, khuôn khổ tham khảo, tr 300-301 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, khuôn khổ tham khảo, tr 265-266 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, khuôn khổ tham khảo, tr 264 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, khuôn khổ tham khảo, tr 234 ^ Nguyễn Lương Bích, Phạm Ngọc Phụng, khuôn khổ tham khảo, tr 276 ^ Sử liệu trận chiến tranh Thanh – Tây Sơn (Hồ bạch Thảo) trang 2 ^ Nguyễn Phan Quang - Một số khu công trình xây dựng Sử học Việt Nam, tr 233-234; Tạ Trí Đại Trường - Việt Nam thời Tây Sơn tr 190-192 (Danh mục tham khảo); CHIẾN Thắng ĐỐNG ĐA - Trần Gia Phụng ^ Nguyễn Phan Quang (2006), Một số khu công trình xây dựng Sử học Việt Nam, tr 233-234 ^ Mùa Xuân Nói Chuyện Đống Đa -Trần Gia Phụng trích:Con số hai mươi chín vạn viết trên đây tuy do Ngô Thời Nhậm, người trong cuộc, đưa ra trong một văn thư có tính tuyên truyền, thì cũng chưa phải sát với thực tế. Có tài liệu thì viết rằng lực lượng quân Thanh xâm lăng Đại Việt lên khoảng chừng hai mươi vạn tức 200,000 quân. ^ Tạ Chí Đại Trường (1973), Lịch sử Nội Chiến Việt Nam 1771- 1802, Sài Gòn: Nhà xuất bản Văn Sử Học, tr. 246 ^ Quang Trung Nguyễn Huệ (tập san sử địa), Nhà xuất bản Hồng Bàng Tạp chí xưa và nay, xuất bản năm 2012, trang 70 ^ a b Nhắc lại thắng lợi Tết Kỷ Dậu 1789 ^ Tạ Trí Đại Trường, Việt Nam thời Tây Sơn - Lịch sử nội chiến 1771-1802, Nhà xuất bản Công an nhân dân, 2007, tr 190 ^ Một số trận quyết chiến kế hoạch trong lịch sử dân tộc bản địa ^ a b Hồ Bạch Thảo, sách đã dẫn, tr 29 ^ Nguyễn Phan Quang, sách đã dẫn, tr 233 ^ [Nguyễn Duy Chính, "Tổng số quân Thanh tử trận tại nước ta trong Trận Quang Trung đại phá quân Thanh ngày xuân năm Kỷ Dậu 1789", tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3-4 (110-111), Huế 2014. Trang 4-5 ^ Mùa Xuân Nói Chuyện Đống Đa -Trần Gia Phụng trích:Nói tóm lại tài liệu của giáo sĩ La Bissachère, người xuất hiện ở Thăng Long một năm sau trận đánh, phù phù phù hợp với số lượng mà tất cả chúng ta đã thử cộng lại số người tối thiểu những cánh quân Trung Hoa theo tài liệu chính sử Trung Hoa. Con số nầy hoàn toàn có thể còn đang cao hơn thế nữa chút ít, tuy nhiên hoàn toàn có thể tạm tin được... ^ Tức Tây Sơn, nói theo quan điểm của nhà Nguyễn vì Đại Nam Quốc Sử diễn ca được soạn vào thời Nguyễn ^ Hồ Chí Minh toàn tập (tập 3), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2000
Xem thêmSửa đổi
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Trận Ngọc Hồi – Đống Đa.- Nguyễn Huệ
Nhà Tây Sơn
Lê Chiêu Thống
Tôn Sĩ Nghị
Ngoại giao thời Tây Sơn
Gò Đống Đa
Phòng tuyến Tam Điệp
Tham khảoSửa đổi
- Thanh Thực lục, Hồ Bạch Thảo dịch, Nhà xuất bản Tp Hà Nội Thủ Đô, 2007
Nhiều tác giả, Quang Trung - Nguyễn Huệ những di sản và bài học kinh nghiệm tay nghề, Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn, 2006.
- Nhiều tác giả, Quang Trung - Nguyễn Huệ, Nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn, 2006.
Liên kết ngoàiSửa đổi
- Chiến sử Việt - Thanh: quân số mang sang đánh An Nam?
Nhìn lại Tây Sơn
