Thủ Thuật Hướng dẫn Trào lưu Triết học Ánh sáng thế ký 17 đến thế ký 18 đã sản Sinh ra những nhà tư tưởng Mới Nhất
Hoàng Gia Trọng Phúc đang tìm kiếm từ khóa Trào lưu Triết học Ánh sáng thế ký 17 đến thế ký 18 đã sản Sinh ra những nhà tư tưởng được Update vào lúc : 2022-03-25 12:37:13 . Với phương châm chia sẻ Mẹo Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha.
Những tư tưởng mới của những nhà Triết học Ánh sáng Pháp ở thế kỉ XVII – XVIII có tác động ra làm sao sự phát triển của lịch sử nước Pháp?
Nội dung chính- Thuyết tổ chức chính quyềnChuyên chế minh quânCách mạng PhápPhân lập nhà nước và tôn giáoNgành xuất bản sáchTự nhiên họcTạp chí khoa học và văn họcPhổ cập khoa họcTrường đại họcHọc việnHội tranh luậnHội Tam điểmVideo liên quan
A. Những nhà cách mạng triệt để trong cuộc đấu tranh chống thế lực phong kiến
B. Là những người dân đi trước dọn đường cho Cách mạng tư sản Pháp năm 1789 thắng lợi
C. Tư tưởng của tớ để sáng lập ra triết học duy vật biện chứng
D. Lớp người đại diện cho những tư tưởng tiến bộ nhất ở châu Âu lúc bấy giờ
Hướng dẫn
Trào lưu triết học ánh sáng thế kỉ XVII – XVIII đã sản sinh ra nhiều nhà tư tưởng lớn như Mông-te-xki-ơ (1689 – 1755), Vôn – te (1694 – 1778), Rút-xô (1712 – 1778), nhà tư tưởng cấp tiến Mê-li-ê (1644 – 1729) và nhóm Bách khoa toàn thư do Đi -đơ-rô (1713 – 1784) đứng đầu. Các nhà khai sáng thế kỉ XVII – XVIII được xem như “những người dân đi trước dọn đường cho Cách mạng Pháp năm 1789 giành thắng lợi”
Đáp án cần chọn là: B
Coóc-nây (1606 – 1684) là đại biểu xuất sắc cho nền văn học nào?
Các tác phẩm của Mô-li-e tập trung đi sâu phản ánh chủ đề gì?
Đâu là nhà soạn nhạc nổi tiếng người Áo thời cận đại?
Bài thơ “Con cáo và chùm nho” là sáng tác của người nào?
Tác dụng và ảnh ưởng của những nhà Triết học Ánh sáng Pháp ở thế kỉ XVII – XVIII đối với nước Pháp là
A.
những nhà cách mạng triệt để trong cuộc đấu tranh chống thế lực phong kiến
B.
những người dân đi trước dọn đường cho Cách mạng tư sản Pháp năm 1789 thắng lợi
C.
tư tưởng của tớ để sáng lập ra triết học duy vật biện chứng
D.
lớp người đại diện cho những tư tưởng tiến bộ nhất ở châu Âu lúc bấy giờ.
Phong trào Khai sáng, cũng gọi là Phong trào Duy lí, (tiếng Pháp: le Siècle des Lumières; tiếng Anh: the Enlightenment) [note 1] là phong trào tri thức triết học chi phối tư tưởng châu Âu vào thế kỷ 17 và 18,[2] lấy lý trí, sự theo đuổi niềm sung sướng, và sự nhận ra của giác quan làm nền móng, chủ trương tự do, tiến bộ loài người, khoan dung, bác ái, chính phủ nước nhà lập hiến, phân lập nhà nước với tôn giáo...[3][4]
Phong trào Khai sáng thoát thai Phong trào nhân văn thời Phục hưng, theo sau cuộc Cách mạng Khoa học, nối tiếp sự nghiệp của Francis Bacon và những người dân khác. Ngày Phong trào Khai sáng nổi lên, một số trong những người dân định là năm 1637, nhà triết học René Descartes ra triết lí Cogito, ergo sum ("tôi tư duy, nên tôi tồn tại"), người khác định là năm 1687, nhà toán học Isaac Newton xuất bản quyển Principia, kết thúc Cách mạng Khoa học. Giới sử học Pháp xưa nay lấy khoảng chừng thời gian giữa lúc Vua Louis XIV chết năm 1715 và lúc Cách mạng Pháp bùng nổ năm 1789 làm thời đại Khai sáng. Hầu hết xem phong trào rút xuống vào đầu thế kỷ 19.
Giới triết học khoa học bấy giờ phổ biến ý tưởng ở những học viện chuyên nghành, chi nhánh hội Tam điểm, phòng họp văn nghệ sĩ, quán cafe và trong sách vở, tạp chí. Phong trào Khai sáng làm suy yếu những chính sách vua chúa chuyên quyền và Giáo hội Công giáo, mở đường cách mạng chính trị vào thế kỷ 18 và 19. Nhiều phong trào vào thế kỷ 19 như tự do và cổ xưa mới lấy Phong trào Khai sáng làm nền móng.[5]
Thời kỳ Khai sáng thường được liên hệ ngặt nghèo với cuộc Cách mạng Khoa học, do cả hai phong trào đều nhấn mạnh vấn đề vào lý tính, khoa học hay sự hợp lý, trong khi phong trào Khai sáng còn tìm cách phát triển hiểu biết có khối mạng lưới hệ thống về những quy luật tự nhiên và thần học. Phong trào bắt nguồn từ cuộc cách mạng tri trức khởi đầu bởi Galileo và Newton, trong một bầu không khí ngày càng kém thiện cảm với quyền lực áp chế, trong những mày mò về thành viên, xã hội, và nhà nước, những nhà tư tưởng Khai sáng tin rằng hoàn toàn có thể áp dụng tư duy có khối mạng lưới hệ thống cho mọi nghành của hoạt động và sinh hoạt giải trí con người và đưa nó vào hoạt động và sinh hoạt giải trí nhà nước. Những người đi đầu phong trào tin rằng họ sẽ dẫn thế giới vào thuở nào đại mới của nhân tính, lý tính và tự do từ thuở nào kỳ dài đầy nghi ngờ, phi lý, mê tín dị đoan dị đoan, và độc tài mà người ta gọi là Thời kỳ Đen Tối (Dark Ages). Phong trào Khai sáng đi kèm với thời kỳ cổ xưa và baroque trong âm nhạc và thời kỳ tân cổ xưa trong nghệ thuật và thẩm mỹ; thời tân tiến để ý quan tâm đến phong trào Khai sáng như thể một trong những quy mô trung tâm cho nhiều phong trào thời tân tiến. Phong trào đã góp thêm phần tạo ra nền tảng tư tưởng cho Cách mạng Mỹ và Cách mạng Pháp, Phong trào độc lập Mỹ La Tinh, và Hiến pháp Ba Lan ngày 3 tháng 5; góp thêm phần dẫn tới sự trỗi dậy của chủ nghĩa tự do cổ xưa, dân chủ, và chủ nghĩa tư bản.
Phong trào Khai sáng chỉ xảy ra tại Đức, Pháp, Anh, và Tây Ban Nha, nhưng tầm ảnh hưởng của nó lan xa hơn. Nhiều người trong số những người dân khai sinh ra Hợp chúng quốc Hoa Kỳ đã chịu ràng buộc lớn bởi những tư tưởng của thời kỳ Khai sáng, đặc biệt trong nghành tôn giáo (Thuyết thần giáo tự nhiên) và trong nghành chính trị với Hiến pháp Hoa Kỳ, Tuyên ngôn nhân quyền Hoa Kỳ (Bill of rights), cùng với Tuyên ngôn về nhân quyền và dân quyền của Pháp.
Triết học Khai sáng là một phong trào quan trọng của triết học thế kỷ 18, với trọng tâm là niềm tin và lòng mộ đạo. George Berkeley, một trong những nhà triết học nổi bật của phong trào này, đã nỗ lực chứng tỏ một cách hợp lý về sự tồn tại của một thực thể tối cao. Bên cạnh những học thuyết chính trị, lòng mộ đạo và niềm tin trong thời kỳ này là một phần không thể thiếu của sự việc mày mò về triết học tự nhiên và luân lý học. Tuy nhiên, những nhà triết học Khai sáng nổi bật như Thomas Paine, Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, Immanuel Kant và David Hume đặt vấn đề và tấn công những thể chế hiện có của tất cả Giáo hội và Nhà nước. Do chỉ trích chính phủ nước nhà và giáo hội Pháp, nhà triết học vĩ đại Voltaire đã hai lần chịu kiếp tù đày.[6] Thế kỷ 19 còn tận mắt tận mắt chứng kiến sự tiếp tục nổi lên của những tư tưởng duy nghiệm và ứng dụng của chúng trong kinh tế tài chính chính trị, chính phủ nước nhà và những khoa học như vật lý học, hóa học, và sinh học.
Buổi đọc vở thảm kịch Trẻ mồ côi Trung Quốc trong phòng bà Geoffrin, hoạ sĩ Lemonnier.[note 2]
Châu Âu đã bị tàn phá bởi những cuộc trận chiến tranh tôn giáo; khi hòa bình đã được Phục hồi, sau Hiệp ước Westphalia và cuộc Nội chiến Anh, một cuộc nổi dậy của trí thức đã lật đổ niềm tin được đồng ý rộng rãi rằng những điều huyền bí và mặc khải là những nguồn chính yếu cho tri thức và học vấn—người ta cho đây là vấn đề đã khơi mào cho việc tạm bợ định về chính trị. Thay vào đó, (theo những người dân chia đôi hai thời kỳ), Thời đại Lý tính tìm cách thiết lập một nền triết học tiên đề và chủ nghĩa chuyên chế để làm nền móng cho tri thức và sự ổn định. Trong những tác phẩm của Michel de Montaigne và René Descartes, nhận thức luận được nhờ vào chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề cực đoan và sự tìm hiểu sâu về bản chất của "tri thức". Mục đích của một khối mạng lưới hệ thống triết học nhờ vào những tiên đề hiển nhiên đã đạt đến đỉnh cao với tác phẩm Luân lý học của Baruch Spinoza, cuốn sách đào sâu một quan điểm phiếm thần về vũ trụ, nơi Chúa trời và Thiên nhiên là một. Tư tưởng này sau đó đã trở thành trung tâm cho thời Khai sáng, từ Newton tới Jefferson.
Nhà triết học Đức Immanuel Kant
Thời kỳ Khai sáng nối tiếp Thời đại Lý tính (nếu được xem là thuở nào kỳ ngắn) hay thời Phục hưng và phong trào Kháng cách (nếu được xem là thuở nào đại dài). Các ranh giới của thời Khai sáng phủ phần lớn thế kỷ 17, dù một số trong những người dân gọi thời kỳ trước đó là "Thời đại Lý tính" (The Age of Reason). Sau thời Khai sáng là thời kì Lãng mạn. Từ năm 1789, phong trào Cách mạng Pháp bùng nổ, những tác phẩm của Voltaire và Rousseau ảnh hưởng rất lớn đến nhân dân Pháp. Voltaire ủng hộ những văn sĩ phê phán Giáo hội và Quốc vương Pháp đương thời.[6] Ông viết bài thơ ca tụng chủ nghĩa anh hùng, những cuốn sử xuất sắc...[7] Ông cũng coi trọng quyền công dân thế giới, đề cao một cơ quan ban ngành sở tại trung ương nhờ vào nền tảng của sự việc tự do. Rousseau đã lôi kéo đưa loài người trở về với tự nhiên, bị Voltaire bỉ bác.[8]
Các tư tưởng của Pascal, Leibniz, Galileo và những triết gia khác của thời kỳ trước cũng đóng góp và có ảnh hưởng lớn đến thời Khai sáng; ví dụ, theo E. Cassirer, tác phẩm On Wisdom của Leibniz đã "... chỉ ra khái niệm trung tâm của thời Khai sáng và phác ra khung lý thuyết của nó" (Cassirer 1979: 121–123). Có một làn sóng những thay đổi trong tư duy châu Âu, điển hình là triết học tự nhiên của Newton, đó là sự việc phối hợp giữa ngành toán học của những chứng tỏ bằng tiên đề với ngành cơ học của những quan sát vật lý, một khối mạng lưới hệ thống link của những phán đoán kiểm chứng được, nó đã bắt nhịp cho những gì nối tiếp Philosophiae Naturalis Principia Mathematica của Newton vào thế kỷ sau.
Thời kỳ Khai sáng còn tồn tại nhà triết học Pháp Claude Adrien Helvétius. Là một nhà triết học tiến bộ,[9] ông nghiên cứu và phân tích về niềm sung sướng của loài người. Ông nhận định rằng, niềm sung sướng lớn lao của con người là nhờ vào nền giáo dục, và một bộ luật xuất sắc. Ông cũng tôn trọng môi trường tự nhiên thiên nhiên.[10]
Thuyết duy lý của René Descartes đặt nền tảng cho tư tưởng Khai sáng. Descartes đưa ra phương pháp nghi ngờ để tìm chân lí triết học, dẫn tới thuyết hai nguyên, chủ trương tách con người làm thân và tâm. Phương pháp nghi ngờ của ông được John Locke và David Hume đồng ý tăng cấp cải tiến. Tuy nhiên, thuyết hai nguyên bị Spinoza phản đối.
Jonathan Israel nhận định, xung đột giữa Descartes và Spinoza tạo ra hai luồng tư tưởng Khai sáng riêng biệt: tư tưởng ôn hoà của Descartes, Locke, và Christian Wolff, nỗ lực điều hoà cải cách và truyền thống; và tư tưởng cấp tiến nổi lên từ triết lý Spinoza, ủng hộ dân cư chủ, tự do thành viên, tự do ngôn luận, và diệt trừ ảnh hưởng tôn giáo.[11][12] Phái ôn hoà thì thường tin vào thần tự nhiên, phái cấp tiến thì chủ trương vô hiệu hoàn toàn tôn giáo khỏi đạo đức. Cả ôn hoà lẫn cấp tiến, phe Phản Khai sáng đều phản đối, nỗ lực Phục hồi tín ngưỡng.[13]
Ở Pháp, giới triết học Khai sáng chủ trương tự do thành viên và lòng khoan dung ngoại giáo, chống lại quyền lực vô hạn của vua chúa châu Âu và giáo điều của Giáo hội Công giáo. Nhà văn thiên tài Pháp Voltaire nổi tiếng là một người chỉ trích việc áp đặt tôn giáo truyền thống, đồng thời là nhà triết học và nhà sử học văn hóa,[14][15] được vị vua kiệt xuất của nước Phổ lúc ấy là Friedrich II Đại Đế rất ưa chuộng.[16] Giữa thế kỷ 18, Paris trở thành trung tâm hoạt động và sinh hoạt giải trí triết học khoa học thách thức những giáo lí và giáo điều truyền thống. Voltaire và Jean-Jacques Rousseau dẫn dắt phong trào, chủ trương lấy lý trí thay vì đức tin, giáo lí Công giáo làm nền móng xã hội, như ở Hy Lạp cổ đại,[17] xây dựng trật tự mới nhờ vào luật tự nhiên, và tìm hiểu sự vật bằng thí nghiệm, quan sát. Nhà triết học chính trị Montesquieu chủ trương chia cơ quan ban ngành sở tại cho những cơ quan rất khác nhau, ảnh hưởng lớn Hiến pháp Hoa Kì. Mặc dù không còn ý phát động cách mạng và phần lớn thuộc về giai cấp quý tộc, giới triết học Khai sáng của Pháp một phần làm suy yếu Chế độ cũ và định hình Cách mạng Pháp.[18]
Nhà triết học đạo đức Francis Hutcheson định nghĩa đức hạnh theo thuyết vị lợi là thứ mang lại "nhiều niềm sung sướng nhất cho nhiều người nhất". Hai học trò của ông là David Hume và Adam Smith đặt ra phương pháp khoa học và một số trong những ý kiến lúc bấy giờ về quan hệ giữa khoa học và tôn giáo.[19] Hume ảnh hưởng lớn triết lý kinh nghiệm tay nghề và không tin.
"Khai sáng là gì?"
Phong trào Khai sáng đặt nặng phương pháp khoa học làm cách tăng thêm kiến thức và kỹ năng và thuyết giản hoá làm cách phân tích những hiện tượng kỳ lạ trên đời. Ngoài ra, chủ trương khước từ mù quáng những tín điều chính thống, tỏ ra trong cụm từ Sapere aude ("dám biết") trong bài luận Trả lời thắc mắc: Khai sáng là gì? của nhà triết học Đức Immanuel Kant (1724–1804).[20] Immanuel Kant viết về bản chất của trào lưu Khai sáng với luận văn nổi tiếng "Trả lời thắc mắc: Khai sáng là gì?"[21][22]. Immanuel Kant định nghĩa:
“ KHAI SÁNG LÀ SỰ THOÁT LY CỦA CON NGƯỜI RA KHỎI TÌNH TRẠNG VỊ THÀNH NIÊN DO CHÍNH CON NGƯỜI GÂY RA. VỊ THÀNH NIÊN là sự việc bất lực không thể vận dụng trí tuệ của tớ một cách độc lập mà không cần sự chỉ huy của người khác. Tình trạng vị thành niên này là vì TỰ MÌNH GÂY RA, một khi nguyên nhân của nó không phải do sự thiếu sót trí tuệ, mà do sự thiếu sót tính cương quyết và lòng can đảm và mạnh mẽ và tự tin, dám tự mình dùng trí tuệ phục vụ cho mình mà không cần đến sự chỉ huy của người khác. Sapere aude ! Hãy có can đảm và mạnh mẽ và tự tin tự sử dụng trí tuệ CỦA CHÍNH MÌNH! đó là câu phương châm của Khai sáng.[23] ”Immanuel Kant nỗ lực dung hòa lý trí và tôn giáo, tự do thành viên và quyền lực nhà nước.[24] Triết lý Kant định hình tư tưởng Đức nói riêng và châu Âu nói chung cho tới thế kỷ 20.[25]
Mary Wollstonecraft là một trong những nhà triết học nữ quyền đầu tiên ở Anh,[26] chủ trương xây dựng xã hội nhờ vào lý tính, đối xử nam nữ bình đẳng. Tác phẩm nổi tiếng của bà là A Vindication of the Rights of Woman ("Biện hộ nữ quyền"), xuất bản năm 1792.[27]
Khoa học ảnh hưởng nặng tư tưởng Khai sáng. Nhiều nhà văn và nhà tư tưởng thời Khai sáng nghiên cứu và phân tích khoa học và xem khoa học tiến bộ là tự do ngôn luận tư tưởng tiến bộ, tôn giáo và chính sách cũ lùi bước. Tiến bộ khoa học có nhà hoá học Joseph Black tìm ra carbon dioxide, nhà địa chất học James Hutton chủ trương Trái Đất già hơn ước tính bấy giờ rất nhiều, và James Watt phát minh động cơ hơi nước ngưng tụ.[28] Lavoisier thì tạo ra nhà máy sản xuất hoá chất tân tiến đầu tiên ở Paris, anh em nhà Montgolfier thì đi khí cầu thành công vào ngày 21 tháng 11 năm 1783.[29]
Nhà toán học Leonhard Euler (1707–1783) phát triển nhiều ngành toán học, đóng góp tiến bộ lớn cho phân tích, lý thuyết số, hình học tô pô, toán học tổ hợp, lý thuyết đồ thị, đại số, hình học, v.v… Toán học ứng dụng thì đóng góp cơ bản cho cơ học, thuỷ lực học, âm học, quang học, và thiên văn học. Ban đầu, ông thao tác ở Viện Khoa học Hoàng gia tại St.Petersburg (1727–1741), sau đó đến Học viện Khoa học Hoàng gia Phổ ở Berlin (1741–1766), rồi trở lại St.Petersburg (1766–1783).[30]
Nói chung, khoa học Khai sáng rất coi trọng chứng cứ và lý trí để tìm hiểu sự vật, gắn sát hai vật với lý tưởng tiến bộ. Khoa học, bấy giờ gọi là triết học tự nhiên, phân thành vật lý và một ngành nghiên cứu và phân tích gồm có hoá học và tự nhiên học, là giải phẫu học, sinh học, địa chất, khoáng vật học, và động vật học.[31] Không phải ai cũng khen ngợi khoa học: Rousseau chê khoa học ngăn cách loài người với thiên nhiên và không làm cho những người dân được sung sướng hơn.[32] Trong thời kỳ Khai sáng, học hội và học viện chuyên nghành khoa học hạ bệ trường đại học làm trung tâm nghiên cứu và phân tích phát triển khoa học chính, cũng là nơi nuôi dưỡng những ngành nghề khoa học. Bên cạnh đó, dân chúng ngày càng biết chữ, kiến thức và kỹ năng khoa học ngày càng phổ biến. Giới tri thức đưa ra công chúng nhiều lý thuyết khoa học, nhất là quyển Encyclopédie và thuyết Newton. Một số nhà sử học nhận xét, lịch sử khoa học thì thế kỷ 18 chẳng có gì đặc sắc.[33] Tuy nhiên, y học, toán học, và vật lý thì có tiến bộ đáng kể; phân loại sinh học thì hình thành; từ tính và điện thì có thuyết mới; hoá học thì trưởng thành làm ngành học riêng, đặt nền móng hoá học lúc bấy giờ.
Học viện và học hội khoa học mọc lên làm nơi tạo ra kiến thức và kỹ năng khoa học, đối đầu đối đầu với phương pháp kinh viện của trường đại học.[34] Tuy một số trong những học hội có liên lạc những trường đại học, sách vở bấy giờ phân biệt việc làm của hai tổ chức: trường đại học là nơi truyền tải kiến thức, học hội là nơi tạo ra kiến thức.[35] Trường đại học từ từ nhường vai trò nghiên cứu và phân tích khoa học có tổ chức cho học hội khoa học. Chính phủ những nước lập học hội khoa học để đáp ứng kiến thức và kỹ năng trình độ.[36] Hầu hết những học hội được quyền trông coi việc in ấn, quyết định cách bầu chọn hội viên mới, và quản lí việc làm nội bộ.[37] Sau năm 1700 thì có số lượng lớn những học viện chuyên nghành và học hội nhà nước được thành lập ở châu Âu; đến năm 1789, có hơn 70 hiệp hội khoa học chính thức. Bernard de Fontenelle gọi thế kỷ 18 là "Thời đại Học viện".[38]
Khoa học cũng khởi đầu thấm vào thơ ca văn chương. Một số bài thơ thì dùng ẩn dụ và hình tượng, những bài khác thì trỏ thẳng chủ đề khoa học. Ngài Richard Blackmore đem thuyết Newton vào câu thơ trong bài Creation, a Philosophical Poem in Seven Books (1712). Sau khi Newton mất vào năm 1727 thì những nhà thơ sáng tác để vinh danh ông trong nhiều thập kỷ.[39] James Thomson (1700–1748) viết bài "Poem to the Memory of Newton", vừa tiếc thương Newton qua đời, vừa ca tụng sự nghiệp khoa học và di sản của ông.[40]
Cesare Beccaria, cha đẻ của thuyết tội phạm tầm cỡ (1738–1794)
Hume và những nhà tư tưởng Khai sáng Scotland khác đưa ra ngành khoa học nghiên cứu và phân tích con người,[41] cách sống của loài người trong xã hội cổ đại sơ khai, và ảnh hưởng của tư tưởng tân tiến, nhờ vào khu công trình xây dựng của những tác giả như James Burnett, Adam Ferguson, John Millar, và William Robertson, đặt nền móng cho xã hội học lúc bấy giờ.[42] Triết lý của Hume tác động James Madison (gián tiếp Hiến pháp Hoa Kỳ) và được Dugald Stewart phổ biến, trở thành nền móng của chủ nghĩa tự do cổ xưa.[43]
Năm 1776, Adam Smith xuất bản quyển Của cải của những quốc gia, thường được xem là tác phẩm đầu tiên về kinh tế tài chính học, ảnh hưởng chủ trương kinh tế tài chính của Anh ngay vào thế kỷ 21,[44] chịu ràng buộc bản thảo quyển Reflections on the Formation and Distribution of Wealth của nhà kinh tế tài chính học Pháp Anne-Robert-Jacques Turgot. Smith thừa nhận mắc nợ Turgot và hoàn toàn có thể đã dịch bản tiếng Anh thứ nhất của quyển sách.[45]
Năm 1764, nhà tội phạm học Cesare Beccaria xuất bản siêu phẩm Dei delitti e delle pene ("Bàn tội và hình phạt"), được dịch ra 22 thứ tiếng,[46] lên án tra tấn và hình phạt chết, đặt nền móng ngành hình phạt học. Nhà luật học Francesco Mario Pagano là Chuyên Viên quốc tế về luật hình sự.[47]
Xưa nay, Phong trào Khai sáng được khen ngợi là đặt nền móng của văn hóa chính trị và trí thức phương Tây.[48] Các nhà nghiên cứu và phân tích như Robert Darnton, Roy Porter, và Jonathan Israel nhận định, Phong trào Khai sáng phổ biến khái niệm dân quyền và tạo ra những nước dân chủ lúc bấy giờ.[49][50]
Thuyết tổ chức cơ quan ban ngành sở tại
Thuyết khế ước xã hội chi phối tư tưởng chính trị thời Khai sáng. Nhà triết học người Anh Thomas Hobbes mở ra tranh luận về nền móng của cơ quan ban ngành sở tại trong tác phẩm Leviathan, xuất bản năm 1651. Hobbes cũng đặt ra một số trong những nguyên tắc cơ bản của tư tưởng tự do châu Âu: mọi người đều có quyền lợi cả; mọi người đều vốn bình đẳng cả; mọi chính sách chính trị đều do con người tạo ra cả, không sẵn có; cơ quan ban ngành sở tại mà chính đáng thì phải được người dân đồng ý; và mọi người được tự do làm bất kể việc nào pháp luật không cấm.[51]
Giống những nhà triết học Khai sáng khác, Rousseau chỉ trích ngành marketing thương mại nô lệ Đại Tây Dương.[52]
Cả Locke lẫn Rousseau đều chủ trương thuyết khế ước xã hội. Tuy có quan điểm rất khác nhau, Locke, Hobbes, và Rousseau đồng ý rằng con người nên phải lập khế ước xã hội, đồng ý người khác trị,[53] để chung sống dưới pháp luật. Locke và Rousseau trái ý về nguồn gốc của khế ước. Locke thì nhận định rằng con người vốn sinh ra bình đẳng, có lý trí, quyền sống, tự do, sở hữu tài sản, tuân theo luật tự nhiên, nhưng họp thành xã hội để bảo vệ quyền lợi thông qua cơ quan phân xử chung, như toà án, vì luôn luôn có người làm trái luật tự nhiên, gây xung đột nan giải nếu không còn người thứ ba. Rousseau thì nhận định rằng "người tự nhiên" vốn tự túc, nhưng vì quyền sở hữu riêng dẫn tới bất bình đẳng tiền bạc của cải, vào xã hội để vừa giữ gìn hoà bình vừa giữ gìn quyền lợi,[54] họp thành công ý có quyền làm luật cho mọi công dân.
Locke nổi tiếng chủ trương mọi người đều có quyền "sống, tự do, sở hữu tài sản" và quan điểm quyền có tài năng sản bắt nguồn từ lao động. Lý thuyết của Locke ảnh hưởng nhiều văn kiện chính trị, như Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ và Tuyên ngôn Quyền Con người và Công dân của Pháp.
Giới tri thức Khai sáng nhận định rằng quy mô khế ước là nền móng của cơ chế thị trường và chủ nghĩa tư bản, phương pháp khoa học, lòng khoan dung ngoại giáo, và chính sách cộng hoà dân chủ.[55]
Không phải ai cũng theo thuyết khế ước xã hội. Hume trỏ ra, trên thế giới chẳng có nhiều chính phủ nước nhà lấy ý dân làm gốc, trên thật tế người dân "đồng ý" bị trị đó đó là vì bị cơ quan ban ngành sở tại cưỡng bách.[56] Ferguson chủ trương giống vậy, nhà nước không phải do công dân "kí" khế ước thành lập, mà là một quá trình phát triển của xã hội.
Tư tưởng Khai sáng từ từ ảnh hưởng tín hữu. Giáo Hữu và Tin Lành ở Anh và Hoa Kỳ nay lên án chính sách nô lệ là "trái tôn giáo tất cả chúng ta", là "tội ác trước mặt Chúa",[57] thuyết phục nhiều người ở Anh rằng chính sách nô lệ "không riêng gì có xấu và tiêu tốn lãng phí, mà còn tổn hại sự nghiệp chính trị." Sau cùng, tư tưởng bãi nô theo tôn giáo làm cho Anh và Hoa Kỳ thủ tiêu chính sách nô lệ.[58]
Chuyên chế minh quân
Marquis de Pombal đứng đầu chính phủ nước nhà Bồ Đào Nha, tiến hành cải cách kinh tế tài chính xã hội toàn diện (thủ tiêu chính sách nô lệ, làm suy yếu Toà thẩm giáo, đặt nền móng khối mạng lưới hệ thống giáo dục thế tục, và sửa lại chính sách thuế)
Các nhà tư tưởng chính của Phong trào Khai sáng không ủng hộ dân cư chủ lắm, thường chuộng để cho vua chúa tiến hành những cải cách Khai sáng. Voltaire ghét chính thể dân chủ, chủ trương một ông vua khai sáng, nắm hết mọi quyền hành, hành vi theo lý trí và công lý, tức là một ông "triết quân".[59]
Thủ trưởng Đan Mạch Johann Struensee ủng hộ cải cách xã hội, bị hành quyết công khai minh bạch vào năm 1772 vì tiếm đoạt vương quyền
Một số nước mời những nhà tư tưởng Khai sáng chủ yếu lại triều đình giúp cải cách tăng cường đất nước. Lãnh tụ những nước này, giới sử học gọi là "minh quân",[60] có Đại đế Frederick Phổ, Đại đế Catherine Nga, Leopold II Tuscany, và Joseph II Áo.[61] Thủ trưởng Marquês de Pombal Bồ Đào Nha và Johann Friedrich Struensee Đan Mạch cũng trị nước theo tư tưởng Khai sáng. Không phải nước nào thì cũng thành công. Ở Áo, Joseph cải cách quá nhanh, quá nhiều phạm vi, quá không thận trọng, không được lòng dân, sau cùng gần như thể mọi hạng cải cách đều bị xoá bỏ. Ở Ba Lan, bộ hiến pháp năm 1791 được viết theo tư tưởng Khai sáng, song chỉ có hiệu lực hiện hành được một năm trước khi Ba Lan bị những nước láng giềng chia cắt sáp nhập. Tuy nhiên, Phong trào Khai sáng để lại những thành tựu văn hoá, giữ vững tinh thần dân tộc bản địa Ba Lan.[62]
Đại đế Frederick Phổ tự nhận là lãnh tụ của Phong trào Khai sáng và tài trợ những nhà triết học khoa học ở triều đình tại Berlin. Trước đó bị chính phủ nước nhà Pháp bắt giam ngược đãi, Voltaire chẳng ngần ngại đồng ý lời mời của Frederick đến sống ở hoàng cung ông. Frederick lý giải lí do ông tiếp đãi giới triết học khoa học: "Cái đó đó là tôi muốn diệt bỏ ngu dốt, phá vỡ thành kiến… khai sáng trí óc, hàm dưỡng đức tính, và làm cho những người dân dân được sung sướng đúng với bản chất con người, sẽ đem rất là ra thật hiện".[63]
Chủ nghĩa Khai sáng chuyên chế trở thành một nhận thức mới về Nhà nước trong thời kỳ đó.[64] Quốc vương Friedrich II Đại Đế (1712 - 1786), trị vì nước Phổ từ năm 1740 cho tới năm 1786, có lẽ rằng là vị vua sáng suốt nhất trong thời đại Khai sáng.[65] Ông là một vị vua - triết gia, thực hiện chủ nghĩa Khai sáng chuyên chế,[66][67] và ân xá ngay cho nhà triết học tiến bộ Christian von Wolff của trào lưu Khai sáng - một danh sĩ từng bị tiên vương Friedrich Wilhelm I phán quyết.[68][69] Nước Phổ vững mạnh,[70] tại chốn kinh kỳ Berlin, trào lưu Khai sáng nở rộ, với nhiều danh sĩ lỗi lạc.[22] Vị vua vĩ đại hay ngự ở hoàng cung Sanssouci tại thành phố Potsdam - miền cực lạc của những nhà triết học, theo Voltaire.[71] Thời đại Khai sáng còn nổi bật trong lịch sử Do Thái giáo, có lẽ rằng là vì mối liên hệ của nó với sự đồng ý ngày càng tăng của xã hội một số trong những nước Tây Âu đối với người Do Thái. Trong cuộc Chiến tranh Bảy năm (1756 - 1763) giữa nước Phổ và nhiều nước láng giềng, Quốc vương Friedrich II Đại Đế đã trọng dụng những Chuyên Viên kinh tế tài chính người Do Thái.[72] Không những vậy, ông còn thực hiện chủ trương tự do tôn giáo; nhưng do những giáo sĩ Công giáo đã vài lần mưu phản trong cuộc Chiến tranh Bảy năm, sau thắng lợi, ông giảm sút chủ trương này. Song, trong lúc ấy, nước Phổ vẫn là quốc gia Kháng Cách tự do nhất đối với tín đồ Công giáo trên toàn cõi châu Âu.[73]
Vốn có tư tưởng nhân văn,[74] ông là độc giả của đại văn hào Voltaire, cùng với những danh sĩ Leibnitz, Montesquieu, Rousseau, Wolff...[75][76] Tình bạn của nhà vua và Voltaire nổi tiếng trên toàn thế giới, cả vị vua quyết đoán và nhà văn tài hoa đều ca tụng nhau.[77] Trong thời kỳ của chủ nghĩa Khai sáng chuyên chế, trận chiến tranh thường xảy ra. Mọi nước châu Âu đều nhanh gọn làm kiệt quệ nguồn tài nguyên khan hiếm của tớ, do đó một quốc gia nhỏ bé hoàn toàn có thể giành thắng lợi nếu chống chịu được.[78] Quốc vương Friedrich II Đại Đế, sau khi đánh bại Áo trong hai cuộc trận chiến tranh Silesia (1740 - 1745), đánh bại liên quân Áo - Pháp - Nga - Thụy Điển trong cuộc Chiến tranh Bảy năm.[79] Friedrich Nicolai - người xuất bản lừng danh nhất của trào lưu Khai sáng ở kinh đô Berlin, đã ca tụng những chiến công hiển hách của nhà vua,[80] và thể hiện lòng yêu nước.[81] Tấm gương sáng của vị minh quân Friedrich II Đại Đế được Hoàng đế nước Áo là Joseph II và vua nước Thụy Điển là Gustav III noi theo, nhưng họ không còn thiên tài xuất sắc như ông, và rồi thất bại.[82] Nhà triết học Helvetius cũng ca tụng những vị minh quân thời đó, và được nhà vua vời đến kinh thành Berlin vào năm 1764.[83][84]
Cách mạng Pháp
Nhà chính trị học Pháp Alexis de Tocqueville nhận định rằng không thể tránh khỏi Cách mạng Pháp trong cuộc xung đột giữa vua Pháp và giới tri thức Khai sáng. Quá trình tập quyền đã tiêu huỷ quyền lực chính trị của quý tộc và giai cấp tư sản, hai nhóm khởi đầu nghe theo chủ trương bình đẳng của Phong trào Khai sáng, chống lại toàn quyền của chính sách vua chúa.[85]
Nhà triết học Pháp Voltaire ủng hộ khoan dung ngoại giáo, nói rằng "Chẳng nên phải có học vấn hay tài ăn nói giỏi giang để chứng tỏ Kitô hữu nên dung thứ nhau. Tuy nhiên, tôi đi tới một bước nữa: tất cả chúng ta nên đối đãi nhau như anh em. Sao? Thằng Thổ mà là anh em của ta ư? Thằng Tàu mà là anh em của ta ư? Thằng Do Thái ư? Thằng Xiêm La ư? Đúng vậy, chắc như đinh là vậy; chẳng phải tất cả chúng ta đều là con cháu của cùng người cha và sinh vật của cùng Tạo hoá ư?"[86]
Giới thần học Khai sáng biết rõ những xung đột tôn giáo thế kỷ trước ở châu Âu, nhất là Chiến tranh 30 năm,[87] muốn diệt trừ khía cạnh hiếu chiến của đạo và phòng ngừa xung đột tôn giáo tràn sang chính trường mặt trận, nhưng vẫn giữ đúng đức tin. Kitô hữu ôn hoà chủ trương lấy chỉ Kinh Thánh làm gốc. Ví dụ: John Locke chỉ "vô tư xem xét" Kinh Thánh, bỏ qua văn chương thần học. Ông kết luận bản chất của Kitô giáo là niềm tin vào Chúa Cứu thế và khuyên tránh tranh luận rõ ràng hơn.[88] Thomas Jefferson thậm chí lược bất kể đoạn nào về phép màu, thiên sứ viếng thăm, và Chúa Giê-su sống lại để chiết quy tắc đạo đức thực dụng của Tân Ước.[89]
Giới triết học Khai sáng nỗ lực hạn chế ảnh hưởng chính trị của tôn giáo có tổ chức, ngăn trận chiến tranh tôn giáo khác phát cháy rực rỡ.[90] Spinoza quyết chia riêng chính trị và tôn giáo,[91] Moses Mendelssohn thì chủ trương không trao quyền lực chính trị cho bất kể tôn giáo có tổ chức nào, từng người dân có quyền tin bất kể điều gì.[92] Hai người nhận xét, một tôn giáo chủ trương tin vào Chúa và những đức tính từng người sẵn có trên lý thuyết chẳng nên phải cưỡng bách tín đồ tin theo. Cả Mendelssohn lẫn Spinoza đều nhận định rằng tôn giáo hơn kém nhau ở hành vi của tín đồ, chứ không ở lý thuyết thần học.[93]
Phong trào Khai sáng đề xướng một số trong những ý tưởng mới lạ về tôn giáo, gồm có thuyết thần tự nhiên và thuyết vô thần. Nhà triết học Mỹ Thomas Paine định nghĩa thuyết thần tự nhiên đơn giản là lấy lý trí tin vào tạo hoá, không dùng Kinh Thánh hay bất kể quyển sách thần kỳ nào khác,[94] được rất nhiều nhà tư tưởng bấy giờ tán thành.[95] Thuyết vô thần nhiều người thảo luận nhiều, nhưng ít người ủng hộ. Wilson và Reill trỏ ra: "Trên thực tế, có rất ít tri thức Khai sáng chủ trương thuyết vô thần, tuy nhiên cũng tri thức đó chỉ trích Kitô giáo. Họ thay thế tôn giáo chính thống bằng sự không tin, thuyết thần tự nhiên, thuyết hoạt lực hay có lẽ rằng thuyết phiếm thần".[96] Nhà triết học Pháp Pierre Bayle nhận định rằng người vô thần hoàn toàn có thể sống có đạo đức,[97] vượt ra ngoài tư lợi để giữ gìn xã hội.[98] Nhiều nhà triết học khác phản đối. Voltaire xét, người vô thần không thừa nhận chúa trời hay pháp luật thần thánh, sẽ không sợ bị trừng phạt sau khi chết, cho nên vì thế sẽ chẳng ngại gây loạn xã hội.[99] Locke đồng ý, nếu không còn thượng đế hay luật thánh thì từng người "sẽ lấy ý chí làm pháp luật, lấy nguyện vọng làm tiềm năng. Hắn trở thành vị thần của chính hắn, chỉ từ sự vừa ý làm khuôn thước và mục tiêu hành vi".[100]
Phân lập nhà nước và tôn giáo
Phong trào Khai sáng đề xướng phân lập nhà nước và tôn giáo,[101] thường cho là sáng kiến của Locke.[102] Theo thuyết khế ước xã hội, từng người đều vốn có tự do tư tưởng theo lý trí, chính phủ nước nhà hay người khác không được trấn áp, phải bảo vệ.
Khoan dung ngoại giáo, tự do tư tưởng, khế ước xã hội ảnh hưởng mạnh những thuộc địa Mỹ và Hiến pháp Hoa Kỳ.[102] Thomas Jefferson chịu ràng buộc của John Locke, Francis Bacon, và Isaac Newton,[103] chủ trương xây "bức tường ngăn cách chính phủ nước nhà và tôn giáo" ở cấp liên bang. Trước đây, ông ủng hộ việc tước bỏ địa vị chính thức của Giáo hội Anh ở Virginia.[104]
Nhà triết học Pháp Pierre Bayle
Năm 1664, Bayle đặt ra cụm từ "Cộng hoà Học thuật" trên tờ tạp chí Nouvelles de la Republique des Lettres ("Tin tức Cộng hoà Học thuật") của ông. Cuối thế kỷ 18, viên sửa đổi và biên tập của tờ khảo sát văn học Histoire de la République des Lettres en France ("Lịch sử Cộng hoà Học thuật Pháp") định nghĩa Cộng hoà Học thuật như sau:
Giữa những chính phủ nước nhà sắp đặt vận mạng của dân; trong lòng của thật nhiều nước, phần lớn bạo ngược... có một cõi chi phối chỉ trí óc... tất cả chúng ta tôn xưng là Cộng hoà, chính bới nó giữ gìn một chút ít độc lập và không thể không cho tự do. Đó là cõi tài năng và tư tưởng.[105]
Cộng hoà Học thuật là đứa trẻ của Phong trào Khai sáng: một hiệp hội bình đẳng nhờ vào kiến thức, hoàn toàn có thể vượt ra ngoài biên giới Một trong những nước và đối đầu đối đầu với cơ quan ban ngành sở tại, chủ trương "cùng thảo luận những vấn đề về tôn giáo pháp luật".[106] Thành viên của Cộng hoà Học thuật như Diderot và Voltaire thường được công nhận là nhân vật lớn của Phong trào Khai sáng; hoàn toàn có thể xem nhóm biên soạn quyển Encyclopédie ("Từ điển trăm ngành") do Diderot chủ biên là mẫu mực của "nước cộng hoà".[107]
Ngành xuất bản sách
Phong trào Khai sáng tăng nhu yếu đọc mọi loại sách vở trong xã hội. Trước đó, cuộc Cách mạng Công nghiệp tăng cấp cải tiến sản xuất, vừa tăng sản lượng vừa giảm ngân sách, làm cho sách, tờ rơi, báo, và tạp chí được dễ in ấn hơn. Buôn bán mở mang, số dân ngày càng tăng, cùng đô thị hoá cũng tăng nhu yếu kiến thức và kỹ năng.[108] Ngay cả tầng lớp hạ lưu cũng khởi đầu đòi sách vở để đọc. Ở Pháp, tuy rất khó đo tỷ lệ biết chữ, số người biết chữ tăng gấp hai trong suốt thế kỷ 18.[109] Số lượng sách về khoa học nghệ thuật và thẩm mỹ được xuất bản ở Paris tăng gấp hai từ năm 1720 đến năm 1780, sách về tôn giáo thì hạ xuống chỉ từ một phần mười tổng số, phản ánh tôn giáo ngày càng suy kém.[18]
Cách đọc sách thay đổi lớn vào thế kỷ 18. Cho đến năm 1750, mọi người đọc "hẹp", tức là chỉ có ít sách để đọc nhiều lần, thường trong nhóm nhỏ. Sau năm 1750, mọi người khởi đầu đọc "rộng", tìm càng nhiều sách càng tốt để đọc một mình.[110] Một nguyên do là số người biết chữ ngày càng tăng, nhất là phụ nữ, tránh việc phải nghe người khác đọc, hoàn toàn có thể tự hiểu.[111]
Phần lớn công chúng không còn tiền mua sách vở làm thư viện riêng. Thế kỷ 17 và 18, chính phủ nước nhà những nước mở "thư viện phổ thông" cho những người dân dân. Tuy nhiên, có những cách lấy sách vở khác. Ví dụ: Bibliothèque Bleue ("Sách lam") là loại sách giá rẻ được xuất bản ở Troyes, Pháp, có niên giám, truyện tình thời trung cổ, và tiểu thuyết nổi tiếng được cô gọn, bán cho dân nông thôn và người không thạo chữ. Tầng lớp trung lưu và thượng lưu hoàn toàn có thể đọc sách vở mà tránh việc phải mua ở nhiều nơi. Thư viện khởi đầu cho mượn sách lấy giá rẻ, đôi khi hiệu sách cũng cho người tiêu dùng mượn. Các quán cafe thường đáp ứng sách, tạp chí, có những lúc cả tiểu thuyết nổi tiếng cho khách. Ở Luân Đôn, nói tới văn hoá đọc cafe là nói tới hai tờ tạp chí Tatler và The Spectator, thường thấy đọc và xuất bản ở nhiều quán trong thành phố.[112] Quán cafe thường làm ba hay đến cả bốn việc cùng lúc: là nơi lấy, đọc, thảo luận, và xuất bản sách.[113]
Denis Diderot nổi tiếng là chủ sửa đổi và biên tập của quyển Encyclopédie
Trên khắp lục địa châu Âu, nhất là ở Pháp, ngành marketing thương mại xuất bản sách phải lánh kiểm duyệt. Ví dụ: quyển Encyclopédie xém bị tịch thu, Malesherbes là người đứng đầu cơ quan kiểm duyệt Pháp phải bước vào cứu. Nhiều công ty xuất bản đặt ở bên phía ngoài Pháp để lánh bị phạt, buôn lậu sách vở qua biên giới cho những người dân bán sách ngầm hoặc những người dân bán rong nhỏ.[114] Sách chính trị là thể loại phổ biến nhất, đa phần là sách phỉ báng và sách mỏng dính. Thứ hai là "sách phổ thông", không còn chủ đề và trái ý cơ quan ban ngành sở tại. Tuy có nhu yếu cao, dòng tác phẩm này sẽ không được công nhận là một phần của quy điển văn chương, phần lớn bị quên đi.[115]
Châu Âu có ngành xuất bản đúng luật, song vẫn có những lúc những nhà xuất bản và người bán sách lâu lăm làm trái pháp luật. Ví dụ: tuy nhiên bị cả Vua Pháp lẫn Giáo hoàng Clêmentê XII lên án, quyển Encyclopédie vẫn được in nhờ Malesherbes uốn cong luật kiểm duyệt của Pháp.[116] Nhiều tác phẩm chẳng bị bất kể rắc rối pháp luật nào. Các thư viện ở Anh, Đức và Bắc Mỹ đã cho tất cả chúng ta biết hơn 70% sách được mượn là tiểu thuyết, ít hơn 1% về tôn giáo.[105]
Tự nhiên học
Georges Buffon để lại pho Histoire naturelle ("Tự nhiên học") là bộ từ điển trăm ngành gồm có 44 cuốn mô tả thế giới thiên nhiên
Văn chương khoa học rất được coi trọng trong thời kỳ Khai sáng, nhất là tự nhiên học, ngày càng phổ cập trong giới thượng lưu. Bên ngoài Pháp, tự nhiên học là một phần quan trọng của ngành y học, thực vật học, động vật học, khí tượng, thuỷ văn học, và khoáng vật học. Sinh viên học những môn này để ra trường vào những ngành nghề phong phú như y học và thần học. Matthew Daniel Eddy nhận xét, tự nhiên học là môn học rất trung lưu, nơi những ngành hoàn toàn có thể trao đổi nhiều ý tưởng khoa học.[117]
Tự nhiên học nhắm tới giới văn nhã Pháp, đáp ứng lòng ham muốn học rộng. Tuy nhiên, cũng thường mang sắc tố chính trị. Emma Spary nhận định, cách phân loại của giới tự nhiên học "vây hãm cả tự nhiên lẫn xã hội… không riêng gì có xác định tự nhiên là nghành riêng của nhà tự nhiên học, mà còn tuyên bố tự nhiên là chủ của xã hội".[118] Khiếu thẩm mỹ (le goût) trở thành cách phân biệt địa vị xã hội: để thực sự hoàn toàn có thể phân loại tự nhiên, phải có đúng khiếu thẩm mỹ, là thành viên của giới văn nhã thì sẽ sở hữu. Tự nhiên học vừa truyền bá tiến bộ khoa học bấy giờ, vừa đặt nền móng mới cho giai cấp đứng đầu;[119] nay, nhà tự nhiên học hoàn toàn có thể dùng khoa học chủ trương thuyết xã hội.[120]
Tạp chí khoa học và văn học
Journal des sçavans là tờ tạp chí học thuật thứ nhất ở châu Âu
Phong trào Khai sáng sáng tạo tạp chí khoa học văn học. Năm 1665, tờ tạp chí học thuật thứ nhất Journal des Sçavans ("Tạp chí bác học") xuất bản ở Paris, khởi đầu được phổ cập từ năm 1682. Các tờ tạp chí đa phần được viết bằng tiếng Pháp và tiếng Latinh, nhưng cũng luôn có thể có nhu yếu sách vở tiếng Đức và tiếng Hà Lan. Ấn phẩm tiếng Anh thường ít đọc ở những nước châu Âu lục địa, những tác phẩm tiếng Pháp thì cũng không nhiều nếu không muốn nói là rất ít đọc ở Anh. Trên thị trường quốc tế, những tiếng có ít sức ảnh hưởng như tiếng Đan Mạch, Tây Ban Nha, và Bồ Đào Nha khó được lòng người đọc, nhà xuất bản phải thường xuyên dùng tiếng nước ngoài, Pháp ngữ trở thành tiếng chung của giới học thuật, từ từ chiếm chỗ của tiếng Latinh. Ngành xuất bản ở Hà Lan xuất bản phần lớn những tờ tạp chí bằng tiếng Pháp, được ưu thế.[121]
Jonathan Israel khen những tờ tạp chí là tiến bộ có ảnh hưởng nhất của văn hóa tri thức châu Âu,[122] làm suy yếu chính sách lâu lăm, thúc đẩy những lý tưởng "khai sáng" như khoan dung và sự nhận định vô tư, dùng khoa học lý trí để ngầm bác bỏ những quan niệm bấy giờ về chân lý bị vua chúa, toà án, và tôn giáo thao túng. Cũng giúp khai sáng Kitô giáo, chủ trương Kinh Thánh và khoa học tự nhiên không trái nhau.[123]
Phổ cập khoa học
Phong trào Khai sáng phổ cập khoa học, một trong những tiến bộ quan trọng nhất, đúng theo lý tưởng "truyền bá kiến thức và kỹ năng tới mọi người".[124] Dân thoát khỏi đói nghèo nhờ có nhiều đồ ăn hơn trước đây, ngày càng biết chữ, có tiền dư để học khoa học nghệ thuật và thẩm mỹ,[125] ngành in ấn mở rộng, kiến thức và kỹ năng khoa học ngày càng được phổ cập. Thế kỷ 18, những khoá giảng công khai minh bạch và sách vở phổ thông tạo dịp kiếm tiền tài danh vọng cho giới nghiệp dư khoa học ở bên phía ngoài những trường đại học, học viện chuyên nghành.[126] Những tác phẩm khoa học cấp cao lý giải một cách dễ hiểu cho những người dân dân có học vấn thấp. Ví dụ: quyển Philosophiae Naturalis Principia Mathematica ("Nguyên lý toán học của thiên nhiên") của Isaac Newton nguyên văn viết bằng tiếng Latinh, không học tầm cỡ thì không hiểu được, nhưng nhờ những nhà văn thời Khai sáng phiên dịch phân tích bằng tiếng bản xứ, được dễ đọc.
Bernard de Fontenelle
Trường đại học
Nhiều trường đại học số 1 ủng hộ Phong trào Khai sáng nằm ở Bắc Âu, nổi tiếng nhất là những trường ở Leiden, Göttingen, Halle, Montpellier, Uppsala, và Edinburgh, làm ra những giáo sư có ảnh hưởng lớn những thuộc địa Bắc Mỹ của Anh, nhất là Edinburgh. Khoa học tự nhiên thì trường y của Edinburgh cũng đi đầu trong ngành hoá học, giải phẫu, và dược học.[127] Ở những vùng miền khác, trường đại học là đài pháo thủ cũ, chống Khai sáng, trừ trường y ở Montpellier, Pháp ra.[128]
Học viện
Louis XIV thăm Viện Khoa học Pháp vào năm 1671: "Mọi người cùng đồng ý rằng 'khoa học tân tiến' sinh ra châu Âu vào thế kỷ 17, đưa ra quan điểm thế giới tự nhiên mới" — Peter Barrett[129]
Năm 1635, Vua Louis XIV thành lập Viện Khoa học Pháp ở Paris để giúp tổ chức những ngành học mới và đào tạo những nhà khoa học, cũng góp thêm phần nâng cao địa vị xã hội của nhà khoa học, nay là "công dân có ích nhất". Các viện sĩ tự nhận là "người lý giải khoa học cho nhân dân". Ví dụ: nỗ lực bác bỏ thuật thúc ngủ, là thuyết khoa học giả phổ biến bấy giờ.[130]
Viện Khoa học Pháp mở những cuộc concours académiques ("thi học thuật") trên khắp nước, hoàn toàn có thể là hoạt động và sinh hoạt giải trí công khai minh bạch nhất trong thời kỳ Khai sáng.[131] Cuộc thi bắt nguồn từ thời Trung cổ, đề thi thường là tôn giáo hay chính sách quân chủ, thí sinh viết luận, làm thơ, và vẽ tranh. Khoảng năm 1725, đề thi được mở rộng và đa dạng hoá hoàn toàn, có "bảo hoàng, triết học, và những thể chế chính trị xã hội của Chế độ cũ". Cũng có những chủ đề gây tranh cãi như lý thuyết của Newton và Descartes, ngành marketing thương mại nô lệ, giáo dục đàn bà, và công lý Pháp.[132]
Antoine Lavoisier tiến hành cuộc thử nghiệm về sự cháy do ánh sáng mặt trời tập trung gây ra
Ai cũng khá được đi thi và không điền tên tuổi, để cho tất cả giới tính lẫn cấp bậc xã hội không ảnh hưởng những giám khảo. Đúng thật "phần lớn" những thí sinh thuộc về những tầng lớp giàu sang trong xã hội, song vẫn có một số trong những thí sinh thuộc tầng lớp dân dã nộp luận và thậm chí thắng cuộc thi.[133] Nhiều phụ nữ tham dự cuộc thi và thắng lợi; tổng số 2.300 cuộc thi được tổ chức ở Pháp thì phụ nữ giành được 49 giải, có lẽ rằng thấp so với tiêu chuẩn lúc bấy giờ, nhưng bấy giờ có ý nghĩa rất lớn vì hầu hết không được đào tạo học thuật. Phần lớn những bài đoạt giải là thơ, được đặt nặng trong khoá trình của phụ nữ.[134]
Ở Anh, Hội Hoàng gia Luân Đôn giúp truyền bá tư tưởng Khai sáng.[135] Thương Hội phổ biến triết học thực nghiệm của Robert Boyle tới khắp châu Âu và đóng vai sở trao đổi tri thức.[136] Phương pháp của Boyle lấy thử nghiệm làm nền móng của kiến thức và những cuộc thử nghiệm phải có người tận mắt tận mắt chứng kiến. Chứng kiến phải là "hành vi tập thể", cho nên vì thế thường dùng những phòng họp của Hội Hoàng gia làm chỗ tổ chức những cuộc thử nghiệm khá công khai minh bạch.[137] Tuy nhiên, không phải bất kể người nào thì cũng tin dùng: "Giáo sư Oxford được xem là đáng tin cậy hơn nông dân Oxfordshire". Có hai yếu tố quyết định mức đáng tin cậy: kiến thức trình độ và "phẩm cách", tức là chỉ giới phong nhã mới đúng tiêu chuẩn của Boyle.[138]
Hội tranh luận
Hội tranh luận trong thời kỳ Khai sáng bắt nguồn từ:
- Các câu lạc bộ từ 50 đàn ông trở lên vào đầu thế kỷ 18, họp ở quán rượu để thảo luận những vấn đề tôn giáo và nhà nước.
Các câu lạc bộ thảo luận sinh viên luật thành lập để tập hùng biện.
Các câu lạc bộ để giúp diễn viên tập diễn.[139]
Một cuộc họp văn nghệ sĩ Pháp
Các hội tranh luận có rất nhiều chủ đề. Trước Phong trào Khai sáng, hầu hết tranh luận về Công giáo, thuyết Luther, thuyết Calvin hay Anh giáo để quyết định "lẽ thật và quyền lực từ Đức Chúa Trời" thuộc về nhóm nào. Sau, mọi thứ được truyền lại từ đời trước đều bị ngờ vực và thường phải nhường chỗ cho những khái niệm mới nhờ vào lý trí triết học. Nửa sau thế kỷ 17 và thế kỷ 18, tranh luận tôn giáo bị giáng xuống, "đối đầu đối đầu ngày càng leo thang giữa đức tin và sự không tin" được thăng lên.[140]
Ngoài tôn giáo ra, những hội cũng thảo luận chính trị và vai trò của phụ nữ. Chủ đề dễ chỉ trích không hẳn gây đối lập chính phủ nước nhà; kết quả tranh luận thường ủng hộ không thay đổi tình hình đang có.[141] Một trong những điểm riêng quan trọng nhất của hội tranh luận là ai cũng khá được xem miễn là có tiền trả phí vào cửa, phụ nữ thậm chí tham gia tranh luận ở gần như thể mọi hội. Bầu không khí xã giao bình đẳng của những hội tranh luận giúp truyền bá tư tưởng Khai sáng.[142]
Hội Tam điểm
Lễ kết nạp Hội Tam điểm
Giới sử học vẫn tranh luận về ảnh hưởng của Hội Tam điểm trong thời kỳ Khai sáng.[143] Các lãnh tụ của Phong trào Khai sáng có những hội viên như Diderot, Montesquieu, Voltaire, Lessing, Pope,[144] Horace Walpole, Ngài Robert Walpole, Mozart, Goethe, Đại đế Frederick, Benjamin Franklin,[145] và George Washington.[146] Norman Davies nhận định rằng Hội Tam điểm là lực lượng ủng hộ tự do mạnh mẽ và tự tin ở châu Âu từ khoảng chừng năm 1700 đến thế kỷ 20, nhanh gọn mở nhiều chi nhánh trong Thời đại Khai sáng ở hầu hết những nước, thu hút nhất là quý tộc và những nhà chính trị có quyền lực, cùng với những tri thức, nghệ sĩ, và nhà hoạt động và sinh hoạt giải trí chính trị.[147]
Thời đại Khai sáng, Hội Tam điểm là mạng lưới Một trong những nước gồm có những người dân cùng chí hướng, thường họp kín theo nghi lễ ở chi nhánh, thúc đẩy những lý tưởng Khai sáng và giúp truyền bá trên khắp Anh, Pháp, và những nơi khác. Hội Tam điểm rất đông hội viên ở Pháp: năm 1789, có lẽ rằng có tới 100.000 hội viên, tức là hiệp hội phổ biến nhất của Phong trào Khai sáng.[148] Hội Tam điểm thích kín kẽ và tạo ra những cấp bậc, nghi lễ mới. Những hội bắt chước Hội Tam điểm nổi lên ở Pháp, Đức, Thụy Điển, và Nga. Ví dụ: Illuminati được thành lập ở Bavaria vào năm 1776, phỏng theo Hội Tam điểm, nhưng không được công nhận là một phần của phong trào vì là nhóm chính trị công khai minh bạch.[149]
Các hội viên trên khắp châu Âu đều link rõ ràng với Phong trào Khai sáng. Ví dụ: ở những chi nhánh tại Pháp, hội viên phải nói "Để được khai sáng, tôi tìm người khai sáng" trong lễ kết nạp. Các chi nhánh ở Anh tự nhận trách nhiệm "mở trí người bế tắc", không hẳn là bác bỏ tôn giáo, nhưng cũng luôn có thể có những lúc bước vào dị giáo. Trên thực tế, nhiều chi nhánh tôn sùng Kiến trúc sư vĩ đại, là tiếng Tam điểm trỏ vị thần tự nhiên tạo ra vũ trụ theo khoa học.[150]
Nhà sử học người Đức Reinhart Koselleck quả quyết: "Trên lục địa châu Âu có hai tổ chức xã hội chi phối Phong trào Khai sáng: Cộng hoà Học thuật và Hội Tam điểm".[151] Giáo sư người Scotland Thomas Munck nhận định rằng "tuy có thúc đẩy liên lạc trong xã hội và Một trong những nước bên phía ngoài tôn giáo, phù phù hợp với những giá trị khai sáng, khó hoàn toàn có thể gọi Hội Tam điểm là mạng lưới cải cách hay cấp tiến lớn đúng nghĩa".[152] Nhiều giá trị của Hội Tam điểm thu hút dường như rất nhiều nhà tư tưởng Khai sáng. Diderot nhận định rằng Hội Tam điểm hoàn toàn có thể là phương tiện truyền bá chủ trương Khai sáng.[153] Nhà sử học Margaret Jacob đặt nặng Hội Tam điểm gián tiếp gây ra tư tưởng chính trị khai sáng.[154] Mặt xấu thì Daniel Roche bác bỏ vấn đề Hội Tam điểm ủng hộ bình đẳng, nhận định rằng những hội viên đều là đàn ông có địa vị xã hội ngang nhau.[155]
Đối thủ chính của Hội Tam điểm là Giáo hội Công giáo. Ở những nước đông giáo dân như Pháp, Ý, Tây Ban Nha, và Mexico, phần lớn những trận chiến chính trị kinh hoàng nổ ra giữa Giáo hội và Hội Tam điểm.[156][157] Các hội viên không lúc nào thì cũng tâm ý giống nhau, ngay ở Pháp.[158] Giới sử học Hoa Kỳ thừa nhận Benjamin Franklin và George Washington hoạt động và sinh hoạt giải trí nhiệt huyết trong Hội Tam điểm, nhưng xem Hội Tam điểm không hỗ trợ nhiều gây ra Cách mạng Mỹ, bởi Hội Tam điểm không tham gia chính trị và gồm có cả hội viên Cách mạng lẫn hội viên thân Anh.[159]
- Động đất Lisboa năm 1755
Hàng trước, từ phải sang trái: Montesquieu, Sophie d'Houdetot, Claude Joseph Vernet, Bernard Le Bouyer de Fontenelle, Marie-Thérèse Rodet Geoffrin, Louis François, Prince of Conti, Marie Louise Nicole Élisabeth de La Rochefoucauld, Duchesse d'Anville, Philippe Jules François Mancini, François-Joachim de Pierre de Bernis, Claude Prosper Jolyot de Crébillon, Alexis Piron, Charles Pinot Duclos, Claude-Adrien Helvétius, Charles-André van Loo, Jean le Rond d'Alembert, Lekain the desk reading aloud, Jeanne Julie Éléonore de Lespinasse, Anne-Marie du Boccage, René Antoine Ferchault de Réaumur, Françoise de Graffigny, Étienne Bonnot de Condillac, Bernard de Jussieu, Louis-Jean-Marie Daubenton, Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon. ^ “Enlightenment”, Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica Online, Encyclopædia Britannica Inc., 2022, truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2022 ^ “The Age of Enlightenment: A History From Beginning to End: Chapter 3”. publishinghau5.com. Bản gốc tàng trữ ngày 3 tháng 3 năm 2022. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2022. ^ Outram, Dorinda (2006), Panorama of the Enlightenment, Getty Publications, tr. 29, ISBN 978-0892368617 ^ Zafirovski, Milan (2010), The Enlightenment and Its Effects on Modern Society, tr. 144 ^ Eugen Weber, Movements, Currents, Trends: Aspects of European Thought in the Nineteenth and Twentieth Centuries (1992). ^ a b N. Jayapalan, Comprehensive History of Political Thought, trang 171 ^ Baron Thomas Babington Macaulay Macaulay, Life of Frederick the Great, trang 45 ^ N. Jayapalan, Comprehensive History of Political Thought, trang 173 ^ John James Clarke, Oriental enlightenment: the encounter between Asian and Western thought, trang 46 ^ Ian Cumming, Helvetius: his life and place in the history of educational thought, trang 142 ^ Israel 2006, tr. 15. ^ Israel 2010, tr. vii–viii, 19. ^ Israel 2010, tr. 11. ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 45 ^ Jackson J. Spielvogel, Western Civilization: Since 1500 ^ Baron Thomas Babington Macaulay Macaulay, Life of Frederick the Great, trang 43 ^ “Enlightenment – Definition, History, & Facts”. Encyclopedia Britannica. ^ a b Petitfils 2005, tr. 99–105. ^ “The Scottish enlightenment and the challenges for Europe in the 21st century; climate change and energy”, The New Yorker, ngày 11 tháng 10 năm 2004, tàng trữ bản gốc ngày 6 tháng 6 năm 2011 ^ Gay, Peter (1996), The Enlightenment: An Interpretation, W.W. Norton & Company, ISBN 0-393-00870-3 ^ Christopher M. Clark, Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947, trang 247t ^ a b Christopher M. Clark, Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947, trang 250 ^ Trả lời thắc mắc: Khai sáng là gì?, Immanuel Kant, www.talawas.org ^ “Kant's essay What is Enlightenment?”. mnstate.edu. Bản gốc tàng trữ ngày 17 tháng 2 năm 2022. Truy cập ngày 24 tháng 6 năm 2022. ^ Manfred Kuehn, Kant: A Biography (2001). ^ Kreis, Steven (ngày 13 tháng 4 năm 2012). “Mary Wollstonecraft, 1759–1797”. Historyguide.org. Bản gốc tàng trữ ngày 11 tháng 1 năm 2014. Truy cập ngày 14 tháng 1 năm 2014. ^ Mary Wollstonecraft, A Vindication of the Rights of Woman (Renascence Editions, 2000) online ^ Bruce P. Lenman, Integration and Enlightenment: Scotland, 1746–1832 (1993) excerpt and text search ^ Sarmant, Thierry, Histoire de Paris, p. 120. ^ Ronald S. Calinger, Leonhard Euler: Mathematical Genius in the Enlightenment (2022) ^ Porter (2003), 79–80. ^ Burns (2003), entry: 7,103. ^ see Hall (1954), iii; Mason (1956), 223. ^ Gillispie, (1980), p. xix. ^ James E. McClellan III, "Learned Societies," in Encyclopedia of the Enlightenment, ed. ^ Porter, (2003), p. 91. ^ See Gillispie, (1980), "Conclusion." ^ Porter, (2003), p. 90. ^ Burns, (2003), entry: 158. ^ Thomson, (1786), p. 203. ^ M. Magnusson (ngày 10 tháng 11 năm 2003), “Review of James Buchan, Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World”, New Statesman, Bản gốc tàng trữ ngày 6 tháng 6 năm 2011, truy cập ngày 27 tháng 4 năm 2014 ^ Swingewood, Alan (1970). “Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment”. The British Journal of Sociology. 21 (2): 164–180. doi:10.2307/588406. JSTOR 588406. ^ D. Daiches, P. Jones and J. Jones, A Hotbed of Genius: The Scottish Enlightenment, 1730–1790 (1986). ^ M. Fry, Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics (Routledge, 1992). ^ The Illusion of Free Markets, Bernard E. Harcourt, p. 260, notes 11–14. ^ “The Enlightenment throughout Europe”. History-world.org. Bản gốc tàng trữ ngày 23 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 25 tháng 3 năm 2013. ^ Roland Sarti, Italy: A Reference Guide from the Renaissance to the Present, Infobase Publishing, 2009, p. 457 ^ Daniel Brewer, The Enlightenment Past: reconstructing eighteenth-century French thought (2008), p. 1 ^ De Dijn, Annelien (2012). “The Politics of Enlightenment: From Peter Gay to Jonathan Israel”. Historical Journal. 55 (3): 785–805. doi:10.1017/s0018246x12000301. ^ von Guttner, Darius (2015). The French Revolution. Nelson Cengage. tr. 34–35.[liên kết hỏng] ^ Pierre Manent, An Intellectual History of Liberalism (1994) pp. 20–38 ^ "The Abolition of The Slave Trade" ^ Lessnoff, Michael H. Social Contract Theory. ^ Discourse on the Origin of Inequality ^ Lorraine Y. Landry, Marx and the postmodernism debates: an agenda for critical theory (2000) p. 7 ^ Of the Original Contract ^ Eltis, David; Walvin, James sửa đổi và biên tập (1981). The Abolition of the Atlantic Slave Trade. Madison: University of Wisconsin Press. tr. 76. ^ Northrup, David sửa đổi và biên tập (2002). The Atlantic Slave Trade. Boston: Houghton Mifflin. tr. 200. ^ David Williams sửa đổi và biên tập (1994). Voltaire: Political Writings. tr. xiv–xv. ISBN 978-0-521-43727-1. ^ Stephen J. Lee, Aspects of European history, 1494–1789 (1990) pp. 258–66 ^ Nicholas Henderson, "Joseph II", History Today (March 1991) 41:21–27 ^ John Stanley, "Towards A New Nation: The Enlightenment and National Revival in Poland", Canadian Review of Studies in Nationalism, 1983, Vol. 10 Issue 2, pp. 83–110 ^ Giles MacDonogh, Frederick the Great: A Life in Deed and Letters (2001) p. 341 ^ Heinrich Von Treitschke, George Haven Putnam, Doughlas Sladen, Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great, trang 174 ^ James C. Humes, My fellow Americans: presidential addresses that shaped history, trang 7 ^ Heinrich Von Treitschke, George Haven Putnam, Doughlas Sladen, Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great, trang 137 ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 149 ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 20 ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 74 ^ Christopher M. Clark, Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947, trang 183 ^ Baron Thomas Babington Macaulay Macaulay, Life of Frederick the Great, trang 129 ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 125 ^ Heinrich Von Treitschke, George Haven Putnam, Doughlas Sladen, Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great, trang 147 ^ Heinrich Von Treitschke, George Haven Putnam, Doughlas Sladen, Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great, trang 7 ^ Christopher M. Clark, Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947, trang 184 ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 46 ^ Heinrich Von Treitschke, George Haven Putnam, Doughlas Sladen, Confessions of Frederick the Great and the Life of Frederick the Great, trang 15 ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 126 ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 127 ^ Christopher M. Clark, Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947, trang 227 ^ Christopher M. Clark, Iron kingdom: the rise and downfall of Prussia, 1600-1947, trang 228 ^ Baron Thomas Babington Macaulay Macaulay Life of Frederick the Great, trang 255 ^ Baron Thomas Babington Macaulay Macaulay, Life of Frederick the Great, trang 251 ^ Raymond Garfield Gettell, History of political thought, trang 281 ^ Chartier, 8. ^ Voltaire (1763) A Treatise on Toleration ^ Margaret C. Jacob, ed. ^ Locke, John (1695). Reasonableness of Christianity. "Preface" The Reasonableness of Christianity, as delivered in the Scriptures. ^ R.B. Bernstein (2003). Thomas Jefferson. Oxford University Press. tr. 179. ISBN 978-0-19-975844-9. ^ Ole Peter Grell; Porter, Roy (2000). Toleration in Enlightenment Europe. Cambridge University Press. tr. 1–68. ISBN 978-0-521-65196-7. ^ Baruch Spinoza, Theologico-Political Treatise, "Preface," 1677, gutenberg.com ^ Mendelssohn, Moses (1783). “Jerusalem: Or on Religious Power and Judaism” (PDF). ^ Goetschel, Willi (2004). Spinoza's Modernity: Mendelssohn, Lessing, and Heine. Univ of Wisconsin Press. tr. 126. ISBN 978-0-299-19083-5. ^ Thomas Paine, Of the Religion of Deism Compared with the Christian Religion, 1804, Internet History Sourcebook ^ Ellen Judy Wilson; Peter Hanns Reill (2004). Encyclopedia Of The Enlightenment. Infobase Publishing. tr. 148. ISBN 978-1-4381-1021-9. ^ Wilson and Reill (2004). Encyclopedia Of The Enlightenment. Infobase Publishing. tr. 26. ISBN 978-1-4381-1021-9. ^ Pagden, Anthony (2013). The Enlightenment: And Why it Still Matters. Oxford University Press. tr. 100. ISBN 978-0-19-966093-3. ^ Bayle, Pierre (1741). A general dictionary: historical and critical: in which a new and accurate translation of that of the celebrated Mr. Bayle, with the corrections and observations printed in the late edition Paris, is included; and interspersed with several thousand lives never before published. The whole containing the history of the most illustrious persons of all ages and nations particularly those of Great Britain and Ireland, distinguished by their rank, actions, learning and other accomplishments. With reflections on such passages of Bayle, as seem to favor scepticism and the Manichee system. tr. 778. ^ Brown, Stuart (2003). British Philosophy and the Age of Enlightenment: Routledge History of Philosophy. Taylor & Francis. tr. 256. ISBN 978-0-415-30877-9. ^ ENR // AgencyND // University of Notre Dame (ngày 4 tháng 5 năm 2003). “God, Locke and Equality: Christian Foundations of Locke's Political Thought”. Nd.edu. ^ Israel 2010, tr. vii–viii. ^ a b Feldman, Noah (2005). ^ Hayes, 2008, p. 10 ^ Ferling, 2000, p. 158 ^ a b Outram, 21. ^ Chartier, 26. ^ Outram, 23. ^ Outram, 17, 20. ^ Darnton, "The Literary Underground", 16. ^ from Outram, 19. ^ “history of publishing:: Developments in the 18th century”. Encyclopædia Britannica. ^ Erin Mackie, The Commerce of Everyday Life: Selections from The Tatler and The Spectator (Boston: Bedford/St. Martin's, 1998), 16. ^ See Mackie, Darnton, An Early Information Society ^ See Darnton, The Literary Underground, 184. ^ Darnton, The Literary Underground, 135–47. ^ Darnton, The Business of Enlightenment, 12, 13. ^ Eddy, Matthew Daniel (2008). The Language of Mineralogy: John Walker, Chemistry and the Edinburgh Medical School, 1750–1800. Ashgate. ^ Emma Spary, "The 'Nature' of Enlightenment" in The Sciences in Enlightened Europe, William Clark, Jan Golinski, and Steven Schaffer, eds. ^ Spary, 289–93. ^ See Thomas Laqueur, Making sex: body toàn thân and gender from the Greeks to Freud (1990). ^ Israel 2001, tr. 143–44. ^ Israel 2001, tr. 142. ^ Israel 2001, tr. 150–51. ^ Headrick, (2000), p. 15 ^ Jacob, (1988), p. 191; Melton, (2001), pp. 82–83 ^ Headrick, (2000), p. 19. ^ Eddy, Matthew Daniel (2008). The Language of Mineralogy: John Walker, Chemistry and the Edinburgh Medical School, 1750–1800. Aldershot: Ashgate. ^ Elizabeth Williams, A Cultural History of Medical Vitalism in Enlightenment Montpellier (2003) p. 50 ^ Peter Barrett (2004), Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding, p. 14, Continuum International Publishing Group, ISBN 0-567-08969-X ^ Roche, 515–16. ^ Caradonna JL. Annales, "Prendre part au siècle des Lumières: Le concours académique et la culture intellectuelle au XVIIIe siècle" ^ Jeremy L. Caradonna, "Prendre part au siècle des Lumières: Le concours académique et la culture intellectuelle au XVIIIe siècle", Annales. Histoire, Sciences sociales, vol. 64 (mai-juin 2009), n. 3, 633–62. ^ Caradonna, 634–36. ^ Caradonna, 653–54. ^ “Royal Charters”. royalsociety.org. ^ Steven Shapin, A Social History of Truth: Civility and Science in Seventeenth-Century England, Chicago; London: University of Chicago Press, 1994. ^ Steven Shapin and Simon Schaffer, Leviathan and the Air-Pump: Hobbes, Boyle, and the Experimental Life (Princeton: Princeton University Press, 1985), 5, 56, 57. ^ Shapin and Schaffer, 58, 59. ^ Andrew, 406. ^ Israel 2001, tr. 4. ^ Andrew, 412–15. ^ Andrew, 422. ^ Crow, Matthew; Jacob, Margaret (2014). “Freemasonry and the Enlightenment”. Trong Bodgan, Henrik; Snoek, Jan A. M. (sửa đổi và biên tập). Handbook of Freemasonry. Brill Handbooks on Contemporary Religion. 8. Leiden: Brill Publishers. tr. 100–116. doi:10.1163/9789004273122_008. ISBN 978-90-04-21833-8. ISSN 1874-6691. ^ Maynard Mack, Alexander Pope: A Life, Yale University Press, 1985 p. 437–40. ^ J.A. Leo Lemay (2013). The Life of Benjamin Franklin, Volume 2: Printer and Publisher, 1730–1747. University of Pennsylvania Press. tr. 83–92. ISBN 978-0-8122-0929-7. ^ Bullock, Steven C. (1996). “Initiating the Enlightenment?: Recent Scholarship on European Freemasonry”. Eighteenth-Century Life. 20 (1): 81. ^ Norman Davies, Europe: A History (1996) pp. 634–35 ^ Roche, 436. ^ Fitzpatrick and Jones, eds. ^ Jacob, 145–47. ^ Reinhart Koselleck, Critique and Crisis, p. 62, (The MIT Press, 1988) ^ Thomas Munck, 1994, p. 70. ^ Diderot, Denis (1769). “D'Alembert's Dream” (PDF). ^ Margaret C. Jacob, Living the Enlightenment: Freemasonry and politics in eighteenth-century Europe (Oxford University Press, 1991. ^ Roche, 437. ^ Davies, Europe: A History (1996) pp. 634–35 ^ Richard Weisberger et al., eds., Freemasonry on both sides of the Atlantic: essays concerning the craft in the British Isles, Europe, the United States, and Mexico (2002) ^ Robert R. Palmer, The Age of the Democratic Revolution: The Struggle (1970) p. 53 ^ Neil L. York, "Freemasons and the American Revolution", The Historian Volume: 55.
- Andrew, Donna T. "Popular Culture and Public Debate: London 1780". The Historical Journal, Vol. 39, No. 2. (June 1996), pp. 405–23. in JSTOR
Burns, William. Science in the Enlightenment: An Encyclopædia (2003)
Cowan, Brian, The Social Life of Coffee: The Emergence of the British Coffeehouse. New Haven: Yale University Press, 2005
Darnton, Robert. The Literary Underground of the Old Regime. (1982).
Israel, Jonathan I. (2001). Radical Enlightenment; Philosophy and the Making of Modernity 1650–1750. Oxford University Press.
Israel, Jonathan I. (2006). Enlightenment Contested. Oxford University Press.
Israel, Jonathan I. (2010). A Revolution of the Mind: Radical Enlightenment and the Intellectual Origins of Modern Democracy. Princeton.
Israel, Jonathan I. (2011). Democratic Enlightenment: Philosophy, Revolution, and Human Rights 1750–1790. Oxford University Press.
Melton, James Van Horn. The Rise of the Public in Enlightenment Europe. (2001).
Petitfils, Jean-Christian (2005). Louis XVI. Perrin. ISBN 978-2-7441-9130-5.
Robertson, Ritchie. The Enlightenment: The Pursuit of Happiness, 1680-1790. London: Allen Lane, 2022; Tp New York: HarperCollins, 2022
Roche, Daniel. France in the Enlightenment. (1998).
- Becker, Carl L. The Heavenly City of the Eighteenth-Century Philosophers. (1932), a famous short classic
Bronner, Stephen. The Great Divide: The Enlightenment and its Critics (1995)
Chisick, Harvey. Historical Dictionary of the Enlightenment (2005)
Delon, Michel. Encyclopædia of the Enlightenment (2001) 1480 pp.
Dupré, Louis. The Enlightenment and the Intellectual Foundations of Modern Culture (2004)
Gay, Peter. The Enlightenment: The Rise of Modern Paganism (1966, 2nd ed. 1995), 592 pp. excerpt and text search vol 1.
Gay, Peter. The Enlightenment: The Science of Freedom (1969, 2nd ed. 1995), a highly influential study excerpt and text search vol 2;
Greensides F., Hyland P., Gomez O. (ed.). The Enlightenment (2002)
Fitzpatrick, Martin et al., eds. The Enlightenment World (2004). 714 pp. 39 essays by scholars
Hampson, Norman. The Enlightenment (1981) online
Hazard, Paul. European Thought in the 18th Century: From Montesquieu to Lessing (1965)
Hesmyr, Atle. From Enlightenment to Romanticism in 18th Century Europe (2022)
Himmelfarb, Gertrude. The Roads to Modernity: The British, French, and American Enlightenments (2004) excerpt and text search
Jacob, Margaret. Enlightenment: A Brief History with Documents 2000
Kors, Alan Charles. Encyclopædia of the Enlightenment (4 vol. 1990; 2nd ed. 2003), 1984 pp. excerpt and text search
Lehner, Ulrich L. The Catholic Enlightenment (2022)
Lehner, Ulrich L. Women, Catholicism and Enlightenment (2022)
Munck, Thomas. Enlightenment: A Comparative Social History, 1721–1794 (1994)
Outram, Dorinda. The Enlightenment (1995) 157 pp. excerpt and text search; also online
Outram, Dorinda. Panorama of the Enlightenment (2006), emphasis on Germany; heavily illustrated
Porter, Roy (2001), The Enlightenment (ấn bản 2), ISBN 978-0-333-94505-6
Reill, Peter Hanns, and Wilson, Ellen Judy. Encyclopædia of the Enlightenment. (2nd ed. 2004). 670 pp.
Sarmant, Thierry (2012). Histoire de Paris: Politique, urbanisme, civilisation. Editions Jean-Paul Gisserot. ISBN 978-2-7558-0330-3.
Warman, Caroline; và đồng nghiệp (2022), Warman, Caroline (sửa đổi và biên tập), Tolerance: The Beacon of the Enlightenment, Open Book Publishers, doi:10.11647/OBP.0088, ISBN 978-1-78374-203-5
Yolton, John W. et al. The Blackwell Companion to the Enlightenment. (1992). 581 pp.
- Aldridge, A. Owen (ed.). The Ibero-American Enlightenment (1971).
Artz, Frederick B. The Enlightenment in France (1998) online
Brewer, Daniel. The Enlightenment Past: Reconstructing 18th-Century French Thought (2008)
Broadie, Alexander. The Scottish Enlightenment: The Historical Age of the Historical Nation (2007)
Broadie, Alexander. The Cambridge Companion to the Scottish Enlightenment (2003) excerpt and text search
Bronner, Stephen. Reclaiming the Enlightenment: Toward a Politics of Radical Engagement, 2004
Brown, Stuart, ed. British Philosophy in the Age of Enlightenment (2002)
Buchan, James. Crowded with Genius: The Scottish Enlightenment: Edinburgh's Moment of the Mind (2004) excerpt and text search
Campbell, R.S. and Skinner, A.S., (eds.) The Origins and Nature of the Scottish Enlightenment, Edinburgh, 1982
Cassirer, Ernst. The Philosophy of the Enlightenment. 1955. a highly influential study by a neoKantian philosopher excerpt and text search
Chartier, Roger. The Cultural Origins of the French Revolution. Translated by Lydia G. Cochrane. Duke University Press, 1991.
Europe in the age of enlightenment and revolution. Tp New York: The Metropolitan Museum of Art. 1989. ISBN 978-0-87099-451-7.
Edelstein, Dan. The Enlightenment: A Genealogy (University of Chicago Press; 2010) 209 pp.
Golinski, Jan (2011). “Science in the Enlightenment, Revisited”. History of Science. 49 (2): 217–31. Bibcode:2011HisSc..49..217G. doi:10.1177/007327531104900204. S2CID 142886527.
Goodman, Dena. The Republic of Letters: A Cultural History of the French Enlightenment. (1994).
Hesse, Carla. The Other Enlightenment: How French Women Became Modern. Princeton: Princeton University Press, 2001.
Hankins, Thomas L. Science and the Enlightenment (1985).
May, Henry F. The Enlightenment in America. 1976. 419 pp.
Porter, Roy. The Creation of the Modern World: The Untold Story of the British Enlightenment. 2000. 608 pp. excerpt and text search
Redkop, Benjamin. The Enlightenment and Community, 1999
Reid-Maroney, Nina. Philadelphia's Enlightenment, 1740–1800: Kingdom of Christ, Empire of Reason. 2001. 199 pp.
Schmidt, James (2003). “Inventing the Enlightenment: Anti-Jacobins, British Hegelians, and the 'Oxford English Dictionary'”. Journal of the History of Ideas. 64 (3): 421–43. JSTOR 3654234.
Sorkin, David. The Religious Enlightenment: Protestants, Jews, and Catholics from London to Vienna (2008)
Staloff, Darren. Hamilton, Adams, Jefferson: The Politics of Enlightenment and the American Founding. 2005. 419 pp. excerpt and text search
Till, Nicholas. Mozart and the Enlightenment: Truth, Virtue, and Beauty in Mozart's Operas. 1993. 384 pp.
Tunstall, Kate E. Blindness and Enlightenment. An Essay. With a new translation of Diderot's Letter on the Blind (Continuum, 2011)
Venturi, Franco. Utopia and Reform in the Enlightenment. George Macaulay Trevelyan Lecture, (1971)
Venturi, Franco. Italy and the Enlightenment: studies in a cosmopolitan century (1972) online
Wills, Garry. Cincinnatus: George Washington and the Enlightenment (1984) online
Winterer, Caroline. American Enlightenments: Pursuing Happiness in the Age of Reason (New Haven: Yale University Press, 2022)
Navarro i Soriano, Ferran (2022). Harca, harca, harca! Músiques per a la recreació històrica de la Guerra de Successió (1794–1715). Editorial DENES. ISBN 978-84-16473-45-8.
- Broadie, Alexander, ed. The Scottish Enlightenment: An Anthology (2001) excerpt and text search
Diderot, Denis. Rameau's Nephew and other Works (2008) excerpt and text search.
Diderot, Denis. "Letter on the Blind" in Tunstall, Kate E. Blindness and Enlightenment. An Essay. With a new translation of Diderot's Letter on the Blind (Continuum, 2011)
Diderot, Denis. The Encyclopédie of Diderot and D'Alembert: Selected Articles (1969) excerpt and text search Collaborative Translation Project of the University of Michigan
Gay, Peter sửa đổi và biên tập (1973). The Enlightenment: A Comprehensive Anthology. ISBN 0671217070.
Gomez, Olga, et al. eds. The Enlightenment: A Sourcebook and Reader (2001) excerpt and text search
Kramnick, Issac, ed. The Portable Enlightenment Reader (1995) excerpt and text search
Manuel, Frank Edward, ed. The Enlightenment (1965) online, excerpts
Schmidt, James, ed. What is Enlightenment?: Eighteenth-Century Answers and Twentieth-Century Questions (1996) excerpt and text search
- Zalta, Edward N. (sửa đổi và biên tập). “Enlightenment”. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Still, Judith; Marks, John; Ford, Rebecca. “Enlightenment”. Words of the World. Brady Haran (University of Nottingham).
Legacy of the Enlightenment: The Democratic Revolution of the Enlightenment Areo Magazine (March 2022)
Collection: Art of the Enlightenment Era from the University of Michigan Museum of Art
